ارتداد چیست و در قوانین ایران چه شرایطی دارد

دین رسمی جمهوری اسلامی ایران، اسلام و مذهب رسمی کشور شیعه دوازده امامی است. با توجه به این موضوع در جای جای قوانین مختلف به ویژه قانون اساسی می توان متوجه این موضوع شد روح قانون بر مبنای حمایت از دین مبین اسلام و مذهب دوازده امامی است.

اگر شخصی به مبارزه و یا مخالفت با این موضوع برخیزد مرتد نامیده می شود. واژه مرتد برای همه ما آشناست. واژه مرتد ریشه در ارتداد دارد. ارتداد در اسلام یک جرم است.

برای اینکه معنای دقیق ارتداد را دریابیم و متوجه شویم که ارتداد چیست و انواع ارتداد کدام اند و جایگاه این جرم در اسلام و در قانون چگونه است باید ادامه این مطلب را با دقت دریابیم.

ارتداد به چه معناست؟

ارتداد از لحاظ واژه شناسی، در زبان عرب، به معنای بازگشتن از جایی یا حالتی است. اصطلاحا ارتداد به حالتی گفته می شود که شخصی پس از اسلام از این دین مبین بازگردد.

توضیح بیشتر اینکه اگر شخصی پس از سن بلوغ اسلام بیاورد و اعمال این دین را به جای آورد و خود را مسلمان بنامد و به عبارت دقیق تر مسلمان باشد، و پس از این مرحله از اسلام بازگردد و بی دین شود و یا به دین دیگری ورود پیدا کند، ارتداد محقق شده است.

ارتداد در قانون ایران

چیزی که ابتدا با شنیدن واژه مرتد به ذهن می رسد این است که ارتداد یک جرم بسیار سنگین است و اما به راستی و در نگاه قانونی، در چه قانونی و با کدام مجازات این عمل جرم انگاری شده است.

گفتیم که معنای کلی آن مبارزه با دین مبین اسلام و شیعه دوازده امامی است. منتها مبارزه با دین مبین اسلام و شیعه دوازده امامی، انواع مختلفی دارد و بسیاری از این انواع در قانون تعیین تکلیف شده اند. مانند جرم بغی که البته توضیح آن مطلب جداگانه ای می طلبد.

باید دانست که جرم ارتداد در هیچ قانونی از جمله قانون مجازات اسلامی جرم دانسته نشده است و در واقع این جرم با استناد به اصل ۱۶۷ قانون اساسی جرم انگاری می شود.

اصل ۱۶۷ قانون اساسی بیان می کند که:

قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.

پس بنا بر این برای یافتن مبنای قانونی جرم ارتداد باید به مراجع فقهی و مستندات دینی رجوع کرد.

ارتداد در اسلام

از دقت در بعضی از آیات قرآن کریم می توان دریافت که ارتداد یک جرم امنیتی، یعنی اقدام علیه امنیت جامعه اسلامی است.

خداوند متعال می‌فرماید:

جمعی از اهل کتاب (یهودیان به پیروان خود) گفتند (بروید در ظاهر) به آنچه بر مؤمنان نازل شده، در آغاز روز ایمان بیاورید و در پایان روز کافر شوید (و از آیین اسلام بازگردید) شاید آن‌ها از آیین خود بازگردند.

خدای متعال در آیه دیگری می‌فرماید:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هر کس از شما از آیین خود بازگردد (به خدا زیان نمی‌رساند) خداوند جمعیتی را می‌آورد که خدا آن‌ها را دوست دارد و آنان نیز خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند.

تعدادی از احادیث و روایات نیز مهر تاییدی بر این موضوع است که برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب از ذکر آن خودداری می گردد.

انواع ارتداد

با استناد به منابع دینی و فقهی، ارتداد دو نوع دارد:

مرتد فطری: اگر هنگامی که نطفه ی شخص مرتد بسته شده است، پدر یا مادر او یا هر دوی آنها مسلمان باشند و شخص مرتد نیز پس از رسیدن به سن بلوغ، اسلام آورده باشد و سپس با دانستن حقانیت و درستی دین مبین اسلام از آن خارج شده یا ضروریات و واجبات و اصول و ارکان دین اسلام را انکار کند، ارتداد از نوع فطری تحقق پیدا کرده او مرتد فطری خواهد بود.

به بیان بهتر، فطری بودن یا نبودن مرتد در این حالت بسته به این دارد که هنگام انعقاد نطفه دین پدر یا مادر چه بوده است.

مرتد ملی: اگر شخصی با شرایطی که برای مرتد فطری ذکر شد متولد نشده باشد؛ یعنی هنگام انعقاد نطفه‌ی او، پدر و مادر وی مسلمان نباشند و او پس از رسیدن به سن بلوغ، مسلمان شده باشد و سپس با علم به حقانیتِ دین اسلام از آن خارج شده یا ضروریات دین اسلام را انکار کند، ارتداد ملی تحقق می‌یابد.

مجازات مرتد خارج شده از دین

مجازات مرتد فطری مرگ است و توبه‌ی وی نیز قابل پذیرش نیست. همچنین، از زمانی ارتداد به وقوع پیوسته است با او همچون شخصی که فوت کرده برخورد خواهد شد.

یعنی، از زمان ارتداد، همسرش از او جدا شده و عِدّه‌ی وفات نگاه می‌دارد و مالکیت وی بر اموالش میان ورثه‌اش تقسیم می‌شود. استثنا اینکه اگر مرتد فطری، زن باشد، اولا کشته نمی‌شود؛ ثانیا توبه‌ی او پذیرفته می‌شود و اگر توبه نکرد، حکم حبس ابد برای او به اجرا درمی‌آید.

مرتد ملی فرصت توبه دارد و چنانچه توبه نکند، با او به مانند مرتد فطری مرد برخورد می شود، حتی اگر مرتد ملی زن باشد.

ارتداد چگونه احراز می شود؟

ارتداد ممکن است با هر عملی مانند گفتار و یا رفتار محقق شود. نکته مهم این است که شخص باید بداند که دارد از اسلام خارج می شود و بداند که اسلام بر حق است. پس انکار اسلام از روی خشم بصورت آنی و یا در شوخی و یا در حالت مستی و جنون و یا با زور و اکراه ارتداد نیست.

نتیجه گیری

ارتداد جرم سنگینی است که ماهیت قانونی مشخصی ندارد و در رسیدگی و یا دفاع از آن باید منابع فقهی را به دقت مطالعه کرد و نکات مختلف آن را مسلط شد.

به هر حال تحقق شرایط ارتداد، شرایط ویژه ای است که به راحتی اتفاق نخواهد افتاد. به همین علت است که در وضعیت کنونی کشور هم این موارد مواردی است که دستگاه قضا کمتر با آن درگیر است.

سوالات رایج