ربا که اسامی دیگر آن پول نزول یا بهره می باشد، در اصطلاح عرفی جامعه به این معناست که شخصی پولی را به دیگری قرض دهد و توافق شود که هنگام برگرداندن قرض، مبلغی اضافه بر میزان بدهی بدون هیچ دلیلی به قرض دهنده پرداخت نماید.
به دلیل آثار و پیامد های مخربی که عمل ربا بر وضع اقتصادی و معیشتی جامعه دارد و باعث به هم خوردن تعادل و توازن اقتصادی می شود، هم در قرآن کریم به عنوان گناهی کبیره شناخته شده است و هم به تبع آن در قانون کشور ما نیز جرم انگاری شده و هم برای ربا دهنده و هم ربا گیرنده مجازات تعیین شده است.
اما قبل از هرچیز باید دید شرایط تحقق این جرم مطابق قانون ما دقیقا چیست؟ آیا بانکداری ما نیز ربوی محسوب می شود؟ آیا در شرایط اضطراری می توان ربا گرفت؟ و به طور کلی استثنائات این جرم کدامند؟
دسترسی سریع به عناوین:
تعریف ربا و شرایط تحقق آن
در تعریف ربا مطابق ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی آمده است: «هرگونه توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن که جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله کند یا اضافه بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته میشود.
مطابق این تعریف، شرایط تحقق جرم ربا به قرار زیر می باشد:
الف) وجود توافق و تراضی بین طرفین
مطابق ماده، برای اینکه عمل ربا محقق شود، طرفین باید به صورت کتبی یا شفاهی، توافق نمایند که سود اضافه ای به مبلغ اصلی قرض اضافه شود. در غیر این صورت، چنانچه علاوه بر مبلغ مورد قرض، مقترض (کسی که مبلغی را قرض می‌گیرد) به‌صورت کاملا اختیاری و آزادانه مبلغ اضافه‌ای را به مقرض (کسی که به دیگری چیزی را قرض میدهد) پرداخت نماید، چنین عملی ربا محسوب نمی‌شود.
ب) شرط اضافه
به این معنی که طرفین توافق نمایند، مبلغی اضافه را که از لحاظ اقتصادی نیز قابل توجه باشد، اضافه بر مبلغ قرض، به بدهی اضافه نمایند.
ج) دریافت سود اضافی توسط ربا گیرنده
مبلغ ربا باید توسط ربا دهنده داد و توسط ربا گیرنده دریافت شود. در غیر این صورت حتی با پرداخت ربا دهنده، در صورتی که به قبض ربا گیرنده نرسد حتی در صورت توافق بر شرط اضافه در معامله‌ی ربوی، ربا صورت نمی‌‌گیرد. این شرط زمانی اهمیت میابد که به صرف دریافت سند پرداخت وجه مازاد (مانند دریافت چک و سفته) بدون گرفتن وجه یا مال موردنظر ربا تحقق پیدا نمی‌کند.
انواع ربا در قانون اساسی
علاوه بر شکل رایج ربا در جامعه که همان دریافت بهره یا مبلغ اضافه بر بدهی می باشد، در اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شکل دیگری از این جرم پیش بینی شده است که هرچند در جامعه زیاد متداول نیست لیکن تحت عنوان ربا قابل پیگیری و مجازات می باشد. طبق این اصل، ربا به دو شکل زیر محقق می شود:
- الف) ربای قرضی: بهره‌ای است که قرض دهنده، طبق توافق، اضافه بر مبلغ بدهی از قرض گیرنده دریافت می نماید.
- ب)ربای معاملی: این نوع ربا، هنگام مبادله دو کالا، که از لحاظ وزن و جنس یکسان باشند تحقق میابد. مثلا مبادله دو کیسه برنج که توافق شود یکی از طرفین مازادی را به دیگری بدهد.
در این نوع ربا، لازم است که مال موضوع ربا (سود اضافی) متعلق به طرفین معامله باشد و شخص، مالک آن مال باشد. پس چنانچه مال متعلق به شخص ثالث باشد یا به نفع ثالث (شخصی خارج از قرارداد و توافق) دریافت شود ربا محسوب نمی‌شود. (مگر درصورتی که طرفین معامله به سود شخص ثالث، توافق کرده باشند).
بیشتر بخوانید: معرفی اختلاس و نحوه رسیدگی به جرم اختلاس
نکته: این جرم فقط توسط اشخاص حقیقی (انسان) قابل وقوع است و نمی‌توان اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و ادارات و..) را به دلیل رباخواری مورد تعقیب قرار داد. چنانچه معاملات ربوی مابین اشخاص حقیقی و حقوقی منعقد شود، فقط اشخاص حقیقی مرتکب محسوب می شوند و شخص حقوقی تبریه میشود.
وضعیت حقوقی معاملات ربوی در قانون ایران
معاملات ربوی، معاملاتی هستند که در آن ها، بر سر گرفتن مبلغ زاید بر قرض، توافق می شود مثلا در عقد بیع( خرید و فروش) که می توانند به صورت کتبی یا شفاهی یا صریح و ضمنی باشند. از آنجایی که یکی از شروط صحت معاملات طبق حقوق مدنی،مشروع بودن جهت معامله می باشد لذا اینگونه معاملات نسبت به مقدار اضافی باطل و نسبت به مقدار اصل مورد اختلاف است؛ برخی معتقدند معامله نسبت به اصل همانند اضافه باطل است؛
ربای معاملی، مختص بیع (خرید و فروش) نیست و شامل هر گونه معامله و معاوضه از قبیل صلح، معاملات، هبه معوضه، ابراء به شرط ابراء و مانند آن نیز میشود؛
در معاملات ربوی حتما می‌بایست گرفتن مبلغ اضافه به‌صورت یک مال (برای مثال خانه، ماشین، مقدار قابل‌توجهی پول نقد و…) باشد و چنانچه طرفین بر یک شرط غیرمالی تراضی کنند، چنین عملی ربا محسوب نمی‌شود. (برای مثال فردی در ازای پرداخت مبلغی شرط کند که طرف مقابل او را استخدام کند…).
علاوه بر آن، هنگامی که ربا گیرنده، بهره اضافی مالی را که به‌صورت مشاع( اشتراکی) در اختیار دارد و با دیگران شریک می‌باشد، دریافت‌کند؛ از آن جایی که شخص نمی‌تواند به خودش ربا دهد و از طرفی مال مشاع فقط به او تعلق ندارد و دیگر شرکا نیز در همه‌ی اجزای آن شریک هستند، در این حالت ربا تحقق نمیابد.
استثنائات جرم بودن ربا
در موارد زیر ربا جرم نیست و قابل پیگیری حقوقی و قضایی نیز نمی باشد:
- الف) ربا بین زن و شوهر: تبصره‌ی ۳ ماده‌ی ۵۹۵ مقرر می دارد:«هرگاه قرارداد مذکور بین پدر و فرزند یا زن و شوهر منعقد شود، مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.» البته در خصوص ازدواج دایم و موقت دو نظر وجود دارد: عده‌ای معتقدند که در ربا بین زن و شوهر، عقد دائم یا منقطع تفاوتی وجود ندارد و عده‌ای دیگر این استثناء را فقط مخصوص عقد دائم می‌دانند.
- ب) اضطرار: طبق تبصره‌ی ۲ ماده‌ی ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی «هرگاه ثابت شود ربادهنده در هنگام پرداخت وجه یا مال اضافی مضطر بوده است، از مجازات مذکور در این ماده معاف خواهد شد.» مثلا چنانچه فرد به دلیل مشکلات مالی یا تهدید طرف مقابل، اقدام به پرداخت وجه اضافی نموده باشد که باید اظطرار (مجبور بودن) وی ثابت شود.
- ج) دریافت ربا توسط فرد مسلمان از کافر: مطابق تبصره ۳ ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی”که مقرر می دارد”… یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.”لذا این حالت نیز از شمول مجازات ربا خارج می شود.
مجازات جرم ربا
مطابق سطر انتهایی ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، مرتکبین، اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه‌ی بین آنها به مجازات های زیر محکوم می شوند:
- الف- رد اضافه به صاحب مال
- ب- شش ماه تا سه سال حبس
- ج- تا ۷۴ ضربه شلاق
- د- پرداخت جزای نقدی معادل مال مورد ربا
ایا طلای که به عنوان ضمانت گرفته میشود وبا باز پرداخته شش ماهه به صورت مضاربه و۹۰درصد ارزش طلا پول میدهند حکم ربا دارد ..
سلام سوالتون واضح نیست برای دریافت مشاوره حقوقی به شماره ۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰ تماس بگیرید
سلام بنده به اتهام ربا به ۳سال حبس و۷۰ضربه شلاق و۳۵ملیون جریمه درحقه دولت محکوم شدم من چجوری میتونم حبسمرو ازبین ببرم من زنوبچه دارم تحمله حبس برایم خیلی سخته لطفا کمک کنید
سلام اگر دادگاه تعلیق نکرده مجازاتتونو یک همچین امکانی وجود نداره که کلا حبس برداشته بشه ولی میتونید اگر شرایطشو داشتید از نهاد آزادی مشروط یا تعلیق بعد تحمل یک سال حبس استفاده کنید
سلام خسته نباشید.من به یکی از آشنایان حدود صدمیلیونی تومان دادم تا نصف آپارتمان خودش رو بنامم کنه. قولنامه هم بنام منه. وباامضای طرف وبنگاه قرارداد رسمی تنظیم شده. که بعداً فهمیدم باسند آپارتمان وام گرفته وسند دررهن بانک هست به همین دلیل نمیتونم سند بنامم بزنم _۱۰۰میلیون سفته از طرف دارم.اما وقتی طرفو تهدید میکنم که سفته هارو به اجرا میذارم منو تهدید میکنه که اگه سفته به اجرا بذارم شکایت میکنه ومیگه نذول دادی ومنم از ترس زندان وجریمه نمیتونم سفته به اجرا بذارم.نه پولمو میده نه میشه سند بنامم بزنم نه سفته به اجرا بذارم.ممنونتون میشم اگه راهنمایی بفرمایید
سلام خسته نباشید.من به یکی از آشنایان حدود صدمیلیونی تومان دادم تا نصف آپارتمان خودش رو بنامم کنه. قولنامه هم بنام منه. وباامضای طرف وبنگاه قرارداد رسمی تنظیم شده. که بعداً فهمیدم باسند آپارتمان وام گرفته وسند دررهن بانک هست به همین دلیل نمیتونم سند بنامم بزنم _۱۰۰میلیون سفته از طرف دارم.اما وقتی طرفو تهدید میکنم که سفته هارو به اجرا میذارم منو تهدید میکنه که اگه سفته به اجرا بذارم شکایت میکنه ومیگه نذول دادی ومنم از ترس زندان وجریمه نمیتونم سفته به اجرا بذارم.نه پولمو میده نه میشه سند بنامم بزنم نه سفته به اجرا بذارم.ممنونتون میشم اگه راهنمایی بفرمایید
سلام امکان وصول مبلغ هست میتونید برای ارائه راهکار تماس بگیرید ۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰
سلام من یه معامله خودرویی انجام دادم ۵۰ت اضافه قیمت میبایستی به طرف بدم درسه قسط ۷ت اضافه گرفته چکهاراایاربامطرح میشه یانه
سلام خسته نباشید من مبلغ ۱۳۵میلیون پول همراه با ۱۷۵۰۰برگه دلار به قیمت ۱۷۰۰۰هزار و۱۹۰۰۰هزار و۱۶۰۰۰هزار طی چند مرحله معامله به یک نفر دادم که قرار بر این بود بعداز مدت زمان که به ان مهلت دادم پرداخت نماید وبابت این مبالغ چک وسفته گرفتم که ارزش این دلارها و پول سرجمع ۴۴۴میلیون می باشد که این اقا در مدت که این معامله انجام دادم فقط مبلغ ۱۹۵میلیون بازگردانیدن وبرای مابقی پول اعلام نداری کرد من هم چک و سفته اندازه مبلغ مانده برگشت زدم و شکایت نمودم بعد از گذشت مدت ۶ماه حکم جلب این آقا را گرفتم وبه زندان انداختم که آن در زندان درخواست اعسار نمود و موافقت گردید بعد از مدت ۱۰ روز آن فرد در دادگاه شکایت ربا خواری از من کرد که هیچ گونه دلیل قانع کننده یا مدرک که ثابت نماید من به او ربا داده ام به دادگاه ننموده وطی مراحل دادگاهی به کارشناس مالی داده شد که مبالغی که توضیح دادم مورد تایید کارشناس قرار گرفت و دادگاه جهت تامین سند یک خانه به مبلغ ۵۰۰میلیون از من ضمانت خواست جهت ضمانت خودم ولی طرف مقابل من هیچ ضمانتی نگذاشت بعد از مدتی برای دادگاه محرز گردید که ادعایی آن فرد کذب بوده واز آن فرد جهت تامین و ضمانت خواست که به دادگاه بیاید که نیامد بازپرس پرونده با حکم جلب برای آن فرد صادر نمود و تحویل کلانتری داد که جلبش نمایند ولی متاسفانه به چنگ قانون نیفتاد وبه شعبه دادگاه ارجاع شد وبعد از گذشت چند روز حکم دادگاه صادر شد و هردو نفر ما را محکوم به مبلغ ۴۴۴میلیون جریمه و۶ماحبس و۷۴ ضربه شلاق محکوم نمود که هیچ گونه مدرک که ثابت نماید من ربا به آن دادم وجود نداشت من اعتراض نمودم وبه تجدید نظر رفت و چندین مرتبه به تجدید نظر رفتم و پیگیری نمودم بغاز گذشت ۱۰ روز قاضی پرونده بدون اینکه طرفین را به دادگاه بخواند حکم دادگاه را تایید نمود و دوباره ما را محکوم نمود حال از شما وکلای عزیز خواهش میکنم من را راهنمایی نماید که خدا وکیل حق مرا زایع نموده اند باید چکار کنم
سلام من یه وام از بانک گرفتم به اینصورت که ۱۲ میلیون سپرده گذاشتم و بانک به من مبلغ ۳۰ میلیون پرداخت کرده، بنا به دلایل و مشکلاتی ک داشتم اقساط بانک دیر پرداخت میکردم ولی تا الان ۳۸ میلیون پرداخت کردم ینی بابت ۱۸ میلیونی ک گرفتم ۳۸ میلیون تا الان پرداخت کردم ، و هنوز هم میگه ۱۴ میلیون دیگه هم باید پرداخت کنم و برای ضامن ها هم ابلاغیه دادگاهی فرستاده شده با توجه به این مبلغی ک من پرداخت کردم راهی هست ک بتونم از بانک شکایت کنم و حرفم به جایی میرسه؟؟؟
سلام: شما باید با وکیل ابتدا مشاوره نمایید تا دقیقا مشخص شود چه اقداماتی لازم می باشد سپس براساس ان دفاع نمایید.
سلام ..سوال بنده این هست که چند نفر از یک شخص که چک به ایشان داده اند در وجه ایشان آیا میتوانند شکایت کنند که ایشان ربا خواری میکند؟
دادگا چه حکمی میدهد؟
سلام: باید ثابت شود این این مبالغ ربا می باشند.
سلام من ٦٠٠ ميليون طى چند ماه به كسى دادم براى مشاركت در خريد و فروش ماشين و هر دو ماه مبلغ مشخصى بهم ميداد به عنوان علل الحساب ولى يكى دو بار كمتر داد. الان چند ماهه نه اصل پول ميده نه سود مشاركت و ميگه من بيشتر از اصل پول پس دادم بريد شكايت كنيد. البته من شاهد دارم كه پول براى شراكت معامله ماشين دادم. و اوايل وجه كمترى داده بودم و سود كمترى ميداد و بعد وجه اضافه كردم. ممنون ميشم راهنمايى كنيد
سلام
بنده حدود ۶سال پیش بدلیل مشکلات مجبور به گرفتن پول نزول شدم ،وتا حالا هم در این باتلاق گرفتار شدم ،از حدود ۲۰ نفر از آشنایان پول نزولی گرفتم که بیشتر اینا از پولی که به من دادن بیشتر از اصل پولشان سود گرفتن ،وبه دلیل تهدیدات و فشارهای روحی و روانی مجبور شدم از این بگیرم و به اون بدم به حدی که حسابش از دستم در رفت،الان هیچ چیزی ندارم و یه عالمه نزول خور که برای من و خانواده ام خط و نشان میکشن و تهدید به جان خود و خانواده ام میکنن،واینه توبه کردم و از کردار خودم پشیمانم و حاظرم بخاطر این کار مجازات بشم ،آیا قانون میتونه از من دفاع کنه یا خیر،؟بنیاد خود و خانواده ام بخاطر ربا متلاشی شده و شب و روز با فشارهای روحی و روانی نزول خواران در گیرم،تورو خدا کمکم کنین چکار کنم،حاظرم تا ابد زندان باشم ولی دیگه دنبال پول نزول نرم ،پشیمانم و توبه کردم ،کمکم کنین.🙏