نفقه یک حق مالیست که در دین اسلام به نفع دیگری بر عهده فرد و یا افرادی واگذار می شود. قانون مدنی ایران، برای نفقه اقارب تعریف خاصی را ارائه نمی کند و صرفا به ذکر مصادیق آن می پردازد.
اغلب مردم با عنوان نفقه زوجه و حتی فرزندان آشنایی دارند اما نفقه اقارب کمتر مورد بررسی واقع شده است و همین امر ضرورت بررسی آن را در این مقاله هویدا می سازد. در ادامه به بررسی حقوقی نفقه اقارب می پردازیم.
دسترسی سریع به عناوین:
منظور از نفقه اقارب چیست؟
با توجه به ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی:
نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
بنابراین نفقه اقارب با نفقه زوجه تفاوت داشته و صرفا به رفع نیازهای ضروری آن ها می پردازد، این درحالیست که نفقه زوجه با هدف ایجاد شرایط رفاهی بهتر برای زن در زندگی زناشویی تنظیم شده است.
منظور از اقارب کیست؟
با توجه به ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی:
در روابط بین اقارب، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق به یکدیگرند.
منظور ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی از اقارب، خویشاوندان نسبی است که بعضی از آنها از بعضی دیگر متولد شده باشند. به عنوان مثال پدر، پدر بزرگ و اجداد پدری در خط عمودی و سیر صعودی قرار دارند و فرزند، نوه و نتیجه در خط عمودی و سیر نزولی قرار می گیرند. در خصوص نفقه هیچ گونه تفاوتی میان اقارب نسبی در سیر نزولی و یا صعودی نخواهد بود.
عدم لزوم پرداخت نفقه میان برخی از خویشاوندان
با توجه به متن ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی، خویشاوندانی که از هم متولد نشده‌اند قانونا ملزم به انفاق در قبال یکدیگر نیستند. در این خصوص می توان به عدم انفاق میان خواهر و برادر یا خاله و خواهرزاده یا عمو و برادرزاده اشاره نمود.
پرداخت نفقه در میان چنین افرادی صرفا از روی اخلاق و انسانیت است و هرگز نمی توان فردی را در میان اقارب که از یکدیگر متولد نشده اند ملزم به پرداخت نفقه دانست.
شرایط پرداخت نفقه اقارب
اجباری که در هر صورت جهت پرداخت نفقه وجود دارد صرفا در میان روابط زوجین است و پرداخت نفقه اقارب مبتنی بر تجمیع برخی از شروط می باشد. این شروط در مواد مختلفی از قانون مدنی مورد اشاره واقع شده است. در ادامه آن ها را بیان می کنیم.
شرط اول: فقر و عدم توانایی مالی نفقه گیرنده
این گزینه در ماده ۱۱۹۷ قانون مذکور مورد اشاره واقع شده است. این ماده بیان می کند: کسی مستحق نفقه است که توانایی مالی نداشته باشد و نتواند به‌وسیله اشتغال به شغلی وسایل زندگی خود را فراهم کند.
در این ماده دو شرط جهت تعلق گرفتن نفقه اقارب ذکر شده است:
نفقه گیرنده نیاز مالی داشته باشد.
نفقه گیرنده علاوه بر نیاز مالی توانایی اشتغال و کسب درآمد را نداشته باشد.
بنابراین اگر فردی فقیر باشد اما توانایی کار کردن داشته باشد و به عللی همچون تن پروری به دنبال کسب درآمد نباشد، مشمول دریافت نفقه اقارب نمی گردد. همچنین اگر فردی که از نظر وضعیت جسمانی توانایی کار کردن ندارد اما فقیر و نیازمند نباشد، مستحق دریافت نفقه اقارب نخواهد بود. بنابراین جهت بهره مندی از حق نفقه اقارب وجود هر دو شرط در نفقه گیرنده ضروری است.
شرط دوم: استطاعت مالی نفقه دهنده
ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی بیان کرده است: کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند بدون اینکه از حیث پرداخت نفقه در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد، نفقه بدهد. برای تشخیص تمکن باید تعهدات و وضع زندگی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.
این ماده در قانون مدنی شرط دیگری را برای الزام به پرداخت نفقه اقارب به شرط قبل در ماده ۱۱۹۶ افزوده است. بنابراین کسی ملزم به پرداخت نفقه اقارب می گردد که خود نیز توانایی و تمکن مالی داشته باشد و بتواند از عهده مخارج شخصی خود در جامعه و جایگاه اجتماعی خود بر بیاید. با توجه به این ماده اگر یک فرد متولی داری ثروتی باشد که صرفا کفاف مخارج او را می دهد و یا برای پرداخت بدهی به آن نیاز دارد ملزم به پرداخت نفقه اقارب نخواهد بود.
نفقه فرزندان یعنی چه؟
فرزندان نیز در زمره اقارب قرار داشته و قوانین مربوط به پرداخت نفقه برای آن ها از قوانین مورد نظر پیروی می کند با این حال قضات سخت گیری بیشتری در این خصوص اعمال نموده و پدر را موظف به پرداخت نفقه آنان می دانند مگر اینکه بنا به دلایلی بتوان فرد دیگری را برای پرداخت نفقه مقرر نمود.
بیشتر بخوانید: تمکین و نفقه چه فرقی دارند؟
اصولا فرزند پسر تا سن ۱۸ سالگی و دختران تا زمان ازدواج از حق نفقه اقارب توسط پدر بهره مند می شوند؛ مگر اینکه توانایی آن ها جهت کسب درآمد پیش از موارد ذکر شده اثبات گردد. در هر صورت فرزندی که استقلال مالی دارد حق درخواست نفقه از والدین را نخواهد داشت و پرداخت آن از جانب والدین صرفا از روی محبت صورت می گیرد و وجهه حقوقی ندارد.
تفاوت نفقه زوجه و نفقه اقارب
برای پرداخت نفقه اقارب باید شرایط ذیل محرز گردند در غیر این صورت پرداخت آن منتفی شده و به عنوان یک الزام قانونی بر عهده افراد قرار نمی گیرد.
این شرایط عبارتند از:
نفقه گیرنده نیاز مالی داشته باشد.
نفقه گیرنده توانایی کسب درآمد از طریق اشتغال را نداشته باشد.
نفقه دهنده، استطاعت مالی داشته باشد.
این شرایط برای پرداخت نفقه زوجه وجود ندارند و زوج در هر شرایطی ملزم به پرداخت نفقه زن خواهد بود اما زن هیچ گونه الزامی به پرداخت نفقه مرد ندارد حتی اگر استطاعت مالی بالایی داشته باشد.
بنابراین در ذکر تفاوت نفقه زوجه و اقارب باید گفت:
- نفقه اقارب برخلاف نفقه زوجه یک الزام قانونی متقابل است بدین صورت که ممکن است زمانی پدر بزرگ توانایی مالی داشته باشد و به نوه خود نفقه بدهد اما بعد از مدتی این احتمال وجود دارد که شرایط تغییر کرده و پدر بزرگ فقیر و نوه ثروتمند شود. در این صورت نوه ملزم به پرداخت نفقه می گردد. اما الزام متقابل در میان نفقه زن و مرد دیده نمی شود.
- هر چند زن توانایی درخواست نفقه گذشته را دارد با این حال اقارب صرفا می توانند برای نفقه حال طرح دادخواست و یا شکایت نمایند. این مهم در ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی مورد اشاره واقع شده است.
- نفقه زن علاوه بر وسایل ضروری شامل وسایل رفاهی نیز می گردد؛ در حالی که نفقه اقارب صرفا شامل وسایل ضروری است.
- پرداخت نفقه زن با توجه به وضعیت زن مشخ ص می شود ولی پرداخت نفقه اقارب با توجه به وضعیت نفقه دهنده صورت می گیرد.
چگونگی مطالبه نفقه اقارب
اگر فردی که با توجه به قوانین فوق ملزم به پرداخت نفقه اقارب شده است از پرداخت نفقه خودداری کند مشمول جرم عدم انفاق به اقارب شده و افراد مستحق نفقه می توانند علیه وی دعوی حقوقی و حتی کیفری تنظیم نمایند. در این خصوص باید به دادگاه محل اقامت شخصی که باید نفقه دهد رفته و در آن جا پرونده را به جریان بیندازند.
در اغلب موارد میزان نفقه اقارب کمتر از بیست میلیون ریال است و به همین علت قابلیت طرح در شورای حل اختلاف را دارد با این حال اگر میزان نفقه بیش از این میزان باشد باید به دادگاه مراجعه نمود.
نتیجه گیری
واژه اقارب همانطور که از نامش پیداست از واژه ی قرب می آید به معنی نزدیکی و منظور آن خویشاوندان نسبی می باشد. نفقه اقارب یعنی پرداخت پول به خویشاوندان نسبی .
این نفقه مانند پرداخت نفقه همسر نمی باشد که حتی در صورتی که همسر متمکن باشد و دارای شغل ثابت مرد موظف است ماهیانه مبلغی را به وی پرداخت نماید بلکه شرط نفقه اقارب تمکن و مال دار بودن پرداخت کننده نفقه و فقر و تنگدستی دریافت کننده آن میشود.
نفقه اقارب از بالا به پایین یا از پایین به بالا است مانند پدر بزرگ به نوه یا فرزند به پدر.
سوالات مرتبط
ابتدا باید دید نفقه مربوط به همسر است یا اقارب اگر نفقه همسر مد نظر است قابل مطالبه می باشد.
خیر خواهر و برادر ملزم نیستند زیر از هم زاده نشده اند و پرداخت نفقه از طرف آنها اختیاری است.
بسته به شان و منزلت زنان دارد و زنان شاغل و غیر شاغل، شهری یا روستایی با هم متفاوتند از این حیث.
سلام.پدرم دو ماه فوت شده .زن بابام.تقاضای نفقه کرده.ما بچه ها همه مستاجریم .ولی زن بابام خونه و در امد دار ه ایا ما باید به او نفقهدبدیم .ممنون
سلام:خیر شما نباید اقدام به پرداخت مهریه نمایید.