ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی چیست؟

ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی مقرر می دارد: «نفقه عبارت می باشد از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»
اصولا نفقه زن در ازدواج دائم در حقوق ایران، برعهده شوهر می باشد. زوجه در این زمینه هیچگونه تعهد یا مسئولیتی نخواهد داشت. هرچند دارای ثروت فراوان باشد. بنابراین شوهر حق ندارد از تامین نیازهای شخصی همسرش به بهانه دارا بودن و بی نیاز بودن زن خودداری نماید. این حکم در محاکم ایران بدون تردید اعمال می گردد.
اما قبل از پرداختن به مبحث اصلی این مقاله که همان ماده ۱۱۰۷ و موارد نفقه می باشد، جهت آشنایی بیشتر، مختصری به تعریف نفقه، شرایط تعلق نفقه و کلیاتی در این زمینه می پردازیم.

نفقه چیست؟-تعریف نفقه در نظام حقوقی ایران

نفقه در اصطلاح حقوقی عبارت است از تأمین هزینه های ضروری و مایحتاج زندگی افراد واجب النفقه طبق قانون، نفقه یکی از تعهدات و الزامات قانونی است که تحت شرایطی بر ذمه کسی قرار می گیرد و طرف دیگر این تعهد ( یعنی افراد واجب النفقه) نیز ممکن است زوجه دائمی یا خویشاوندان نسبی خط مستقیم صعودی و نزولی ( پدر و مادر و اجداد و جدات هرچقدر که بالا رود و فرزندان و نوادگان هر چقدر پایین رود) می باشد. که این خویشاوندی نیز باید ناشی از رابطه خونی و زاد و ولد باشد.
از آنجایی که موضوع این ماده نفقه زوجه دائم می باشد با تنها به ذکر نکات و مسایل مربوط به این مبحث می پردازیم. در مورد نفقه ازدواج یا عقد موقت می‌توانید مطلب “صفر تا صد ازدواج موقت یا صیغه (مهریه-ارث-نفقه)”  وکیل تاپ را مطالعه بفرمایید.

شرایط تعلق نفقه به زوجه دائم طبق قانون

مطابق ماده (۱۱۰۶ قانون مدنی) «نفقه زوجه دایم بر عهده شوهر می باشد مگر آنکه زن تمکین نکند.»
همچنین طبق ماده( ۱۱۰۸ قانون مدنی) « چنانچه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زناشویی خودداری نماید، مستحق نفقه نخواهد بود.»
بنابراین وفق این مواد، تمکین زن، شرط تعلق نفقه می باشد و از آنجایی فرض قانون بر اینست که زن از شوهر خود تمکین می نماید مگر آنکه خلافش را بتواند اثبات کند، چنانچه شوهر از پرداخت نفقه زوجه خودداری نماید و زوجه اقدام به طرح دادخواست در دادگاه نماید، نیازی نیست تمکین خود را اثبات نماید و صرف اثبات زوجیت کافی است.
در مقابل اگر شوهر ادعای عدم تمکین ( نشوز) داشته باشد باید آن را اثبات نماید.

تمکین به معنای عام عبارت است از زندگی با شوهر و همکاری در تحکیم بنیاد خانواده و رفتار همراه با مودت و حسن معاشرت. تمکین خاص به معنای امکان برقراری رابطه جنسی بدون عذر موجه به طور متعارف می باشد. مگر در صورتی که زن عذر موجهی جهت عدم برقراری رابطه داشته باشد.
با اینکه تمکین شرط تعلق نفقه می باشد، استثنائاتی دارد. یعنی در مواردی زن می تواند تمکین نکند و مستحق نفقه نیز باشد. این موارد به قرار زیر می باشد:

در چه مواردی تمکین شرط تعلق نفقه نیست

1. استفاده زوجه از حق حبس: طبق ماده (۱۰۸۵ قانون مدنی)، زوجه می تواند، مادامی که مهریه اش را به طور کامل دریافت ننموده است از ادای وظایف زناشویی خودداری نماید و این خودداری، باعث نمیشود که نفقه به او تعلق نگیرد. البته به شرطی که مهریه او حال باشد.
2. ترک منزل شوهر و زندگی مشترک و خانواده در صورتی که زن؛ ترس این را داشته باشد که در صورت ماندن در منزل شوهر به او آسیب جانی، مالی، شرافتی وارد آید. ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی مقرر می دارد: « اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در برگشتن به منزل شوهر معذور می باشد، پرداخت نفقه اش به عهده شوهر خواهد بود.»
3. برخی از حقوقدانان معتقدند اگر مسکنی که شوهر انتخاب کرده متناسب با شئون زن و زندگی خانوادگی نباشد،و عرف آن را مناسب نداند مثلا زندگی در یک منزل با زن دیگر شوهر،زن می تواند از رفتن به آن منزل امتناع نماید و ناشزه نیز محسوب نمی شود و نفقه اش بر عهده شوهر است.
4. در طلاق رجعی، زن مطلقه تا پایان عده، مستحق نفقه است و تمکین شرط نفقه نیست.
5. در طلاق بائن نیز چنانچه زن باردار باشد، تا زمان وضع حمل مستحق نفقه است.
6. در صورتی که شوهر غایب مفقود الاثر باشد، زن می تواند برای مطالبه نفقه خود به دادگاه مراجعه نماید اگرچه تمکین ننموده باشد.

مصادیق نفقه- نفقه شامل چه مواردیست؟

ماده (۱۱۰۷ قانون مدنی)، نفقه زوجه را شامل کلیه نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا و اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض دانسته است .
بنابراین با توجه به ماده(۱۱۰۷ قانون مدنی)، نفقه زوجه دائمی، بر حسب نیازهای متعارف و متناسب با وضعیتش تعیین می شود. و وضعیت شوهر در تعیین آن نقشی ندارد.
بنابراین اگر زنی از خانواده متمکنی باشد شوهر مکلف است نفقه زوجه خود را با توجه به شأن و منزلت و جایگاه اجتماعی او تعیین نماید.

برای مثال آیا زن می تواند از شوهر خود بخاطر عدم خرید طلا و جواهر و زیور آلات به استناد عدم پرداخت نفقه شکایت کند؟
اگر در عرف زیور آلات و لوازم آرایش جزء نیاز های متعارف زن باشد، بدون تردید نفقه محسوب می شود و مرد مکلف به تهیه آن می باشد.
به نظر می رسد با اینکه لوازم آرایش جزء نیاز های زن محسوب می شود لیکن در دادگاه های خانواده کمتر چنین موردی مطرح شده است.
البته امروزه با توجه به رشد سطح اجتماعی و رفاهی جامعه، نیاز های متعارف زنان اندکی تغییر کرده و شاید بتوان در صورت وجود شرایطی، این موارد را نیز از جمله نیاز های اساسی زن قلمداد کرد.

ویژگی های نفقه زوجه دایم

نفقه زوجه دائمی در مقایسه با نفقه اقارب و خویشاوندان نسبی واجب النفقه مذکور در ماده ۱۱۹۶ به بعد قانون مدنی دارای ویژگی های زیر است:

اولویت نفقه دائمی بر نفقه ی خویشاوندان
به این ترتیب که اگر کسی توانایی مالی کافی نداشته باشد که هم به زوجه دائمی و هم به خویشاوندان نسبی واجب النفقه خود مانند پدر و مادر نفقه بدهد در این صورت تکلیف شوهر این است که به زوجه خود نفقه بدهد و با این ترتیب زن در برابر خویشاوندان مقدم خواهد بود.

قابل مطالبه بودن نفقه گذشته زوجه دائمی
طبق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی: زن می تواند نفقه گذشته خود را از شوهرش مطالبه کند و چنانچه دعوای مطالبه نفقه گذشته خود را در دادگاه مطرح نماید حکم الزام شوهر به پرداخت آن صادر خواهد شد. ولی خویشاوندان فقط نسبت به نفقه آینده حق مطالبه خواهند داشت و نسبت به گذشته حق مطالبه و اقامه دعوا ندارد.
به عبارت دیگر نفقه خویشاوندان با گذشت زمان ساقط می شود هرچند این حکمT قانونی، منصفانه و منطقی نمی باشد.

بیشتر بخوانید: روند عملی دریافت نفقه

طلب زن بابت نفقه طلب ممتاز است لذا در صورت ورشکسته شدن شوهر یا فوت وی و عدم کفایت اموال او برای پرداخت دیون، طلب زوجه بر سایر بدهی ها مقدم خواهد بود. اما نفقه خویشاوندان واجب النفقه به (استثنای نفقه فرزندان که آن نیز بر سایر دیون مقدم است) جزء طلب ممتاز محسوب نمی شود.

نفقه زوجه دائمی تکلیف یکجانبه است یعنی در حقوق ایران هیچ گاه زوج تکلیف ندارد که به شوهر خود نفقه پرداخت کند و حال آنکه نفقه خویشاوندان تکلیف متقابل است.

نفقه زوجه مشروط به تمکین شوهر و فقر زن نیست
 بنابراین زوجه ثروتمند حق مطالبه نفقه از شوهر را دارد و در صورت امتناع شوهر از دادن نفقه به زوجه و عدم امکان الزام وی حتی در صورت ناتوانی شوهر از دادن نفقه قانون به زن حق می دهند که از دادگاه دادخواست طلاق نماید.( ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی و بند ۲ ماده ۸ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳)

ضمانت اجرای نفقه زن

نفقه زن دارای دو و ضمانت اجرا است که به آنها می پردازیم:

الف- ضمانت اجرای مدنی

ضمانت اجرای مدنی نفقه زن در مواد ۱۱۱۱ و ۱۱۱۲ و ۱۱۲۹ و سایر موارد قانون مدنی پیش بینی شده است.

در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه، زن می تواند به دادگاه مراجعه نماید در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم خواهد نمود و اگر اجرای حکم دادگاه مبنی بر پرداخت نفقه به هر علت ممکن نباشد اعم از اینکه شوهر، اموال خود را مخفی کند یا این که ناتوان از دادن نفقه باشد زن می تواند به دادگاه خانواده مراجعه و خواهان جدایی از شوهر و صدور حکم طلاق گردد.
دادگاه هنگامی شوهر را محکوم به پرداخت نفقه خواهد کرد که رابطه زوجیت اثبات شود و شوهر نتواند خودداری زن را از ادای وظایف زناشویی ثابت کند.( ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی)

ب- ضمانت اجرای کیفری

بر اساس ماده (۵۳ قانون حمایت خانواده)، هرکس با داشتن توانایی مالی، نفقه همسر خود را که تمکین نموده است پرداخت ننماید، یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه خود، خودداری نماید، به حبس تعزیری درجه شش ( شش ماه تا دو سال) محکوم می شود.