منظور از مسئولیت تضامنی چیست؟

واژه مسئولیت در متون حقوقی ما بسیار مورد استفاده واقع شده که البته نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای را نیز داشته است. مسئولیت دارای ابعاد وسیع و گسترده ای است که هم در قانون مدنی، قانون تجارت و قانون مجازات نیز به آن پرداخته شده است. در این نوشتار قصد داریم به مسئولیت، انواع و آثار آن بپردازیم.

مسئولیت یعنی چه

در لغت مسئولیت، مصدر مسئول و به معنای ضمانت، ضمان، تعهد و مواخذه است. و آنچه که انسان از وظایف و اعمال و افعال عهده‏ دار و مسئول آن باشد.

در اصطلاح حقوقی مسئولیت، تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که به دیگری وارد کرده بیان شده است. در همین معنا لفظ ضمان را به کار برده اند و معنی آن هر نوع مسئولیت اعم از مسئولیت مالی و مسئولیت کیفری است. بنابراین در هرجایی که کسی مکلف به جبران خسارات دیگری است، در برابر او مسئولیت داشته و باید پاسخگو باشد.

معمولاً مسئولیت را به مسئولیت اخلاقی، قانونی، قراردادی، غیر قراردادی، مدنی جزایی تقسیم بندی می ‏نمایند.

مسئولیت اخلاقی

یکی از انواع مسئولیت ها، مسئولیت اخلاقی می باشد. مسئولیت اخلاقی ریشه در وجدان و درون افراد دارد. مسئولیت اخلاقی بیشتر جنبه شخصی دارد و اصولا این نوع مسئولیت قابل مطالبه و پیگیری نمی باشد.

برای مثال شخصی به دیگری بدهی داشته ولی طرف مقابل مدارک و دلایلی برای مطالبه و اثبات ادعای خود ندارد. در این خصوص باید بیان داشت که درست است که از نظر قانونی شخص مسئولیت ندارد و قابل مطالبه نیست ولی در برابر طلبکار مسئولیت اخلاقی دارد.

مسئولیت قانونی

مسئولیت قانونی در واقع همان مسئولیت اخلاقی است منتهی با یک تفاوت و آن هم در نوع پیگیری و مطالبه آن.

همانطور که اشاره شد در مسئولیت اخلاقی شخص مسئول جبران و ادای دین بود ولی قانونا امکان الزام وی وجود نداشت. اما در مسئولیت قانونی امکان الزام و مطالبه از وی امکان پذیر است.

برای مثال مطالبه ی وجه از شخصی به موجب سفته یا قراردادی که در دست طلبکار وجود دارد. بسیاری از مسئولیت ها در زمره مسئولیت های قانونی قرار دارند که قصد داریم به انواع آنها بپردازیم.

مسئولیت کیفری

مسئولیت کیفری در واقع حمایت قانون گذار از افراد جامعه و هنجار های موجود در جامعه می باشد. اصولا در مسئولیت کیفری درصورت نقض و خدشه وارد کردن به جامعه و افراد ،مرتکب یک جرم نیز شده است و علاوه بر اعمال مجازات می بایست از عهده خسارات وارده بر افراد نیز برآید.

برای مثال در جرم تخریب اموال علاوه بر کیفر عمل (حبس و جزای نقدی) می بایست خسارات وارد شده بر مال را نیز پرداخت نماید.

مسئولیت مدنی

مسئولیت مدنی که جنبه ی بسیار عام و گسترده ای دارد و در بسیاری از قوانین ما به آن تصریح شده است و اصولا در حوزه های مالی محقق می شود؛ بیانگر وضعی است که شخص یا اشخاصی بدون وجود قرارداد یا تکلیف قانونی مکلف به پرداخت یا جبران خسارت به شخص یا اشخاص دیگر می شوند.

مسئولیت مدنی اصولا ریشه در تقصیر و اهمال شخص داشته و به عبارتی در اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی وی منجر به ایجاد مسئولیت و به تبع آن پرداخت خسارت می گردد.

برای مثال شخصی در اثر سرعت زیاد و عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی با یک خودرو یا عابر پیاده ای تصادف نموده است که مسئول جبران خسارات وارده خواهد بود.

مسئولیت قراردادی

همانطور که از نامش پیداست، مسئولیت، تعهد و ضمانی است که به وسیله ی یک تعهد به وجود می آید. مسئولیت های قراردادی نسبت به مسئولیت مدنی و غیر قراردادی شایع تر است و بسیاری از تعهدات را در برمی گیرد.

برای مثال انعقاد قرارداد فروش خانه والزام طرفین به تعهداتی که در برابر یک دیگر دارند.

مسئولیت تضامنی

حال که با انواع مسئولیت، اوصاف و گستردگی آن آشنا شدیم مسئله ی مهم و قابل تامل میزان مسئولیت است.

مسئولیت را می توان به به دو دسته نسبی و تضامنی تقسیم نمود که آن ها عبارتند از :

مسئولیت نسبی: میزان مسئولیت در فرض نسبی به عوامل مختلفی همچون میزان تعهد، میزان تقصیر و… بستگی دارد و در صورت اثبات این امر شخص فقط و فقط تا همان مقدار تعیین شده مسئول می باشد.

برای مثال فرض کنید سرنشینان دو خودرو با یکدیگر تصادف نموده و پس از بررسی مشخص می شود که هردو به میزان مساوی قصور داشته اند که در این صورت مسئولیت و جبران خسارت نیز باید به صورت مساوی جبران شود.

مسئولیت تضامنی: نوع دیگر مسئولیت، مسئولیت تضامنی می باشد که در آن میزان مسئولیت برخلاف نسبی که مشترک یا درصدی بود در مسئولیت تضامنی میزان مسئولیت کامل و صد درصدی می باشد.

به بیان دیگر در مسئولیت تضامنی در صورتی که چند نفر مسئول یا مقصر باشند همه ی آنها مسئول پرداخت تمام و کمال وجه، جبران خسارت و… می باشند و به نوعی مسئولیت تضامنی کامل ترین نوع از میزان مسئولیت است.

مسئولیت تضامنی در چک

شایع ترین مورد مسئولیت تضامنی را می توان در خصوص صادر کنندگان و ظهرنویسان (پشت نویسان) چک و سفته بیان کرد. که مطابق با قانون تجارت این حق برای دارنده چک به وجود آمده است که بتواند به جهت وصول وجه چک به هریک از ظهرنویسان یا صادرکنندگان مراجعه و یا اقدامات قانونی را علیه آنها به عمل آورد.

مسئولیت تضامنی در شرکت تضامنی

مورد دیگر مسئولیت تضامنی در شرکت های تضامنی است، مسئولیت شرکا در خصوص تعهدات شرکت در مقابل اشخاص تضامنی است و بدین معنی است که اگر شرکت تعهدی داشته باشد و پس از اینکه شرکت منحل شد و آن تعهد یا طلب پرداخت یا انجام نشد هریک از شرکا در خصوص آن مسئول و ملزم به ادای آن می باشند و می توان علیه همه آن ها اقدامات قانونی به عمل آورد.

مسئولیت تضامنی غاصب

مورد دیگر مسئولیت تضامنی در فرض غاصبان یک ملک است. به موجب قانون مدنی در صورتی که یک مال که متعلق به غیر است و بدون اجازه وی مکررا انتقال یابد هریک از انتقال دهندگان به صورت تضامنی مسئول خسارات وارده به مالک اصلی خواهند بود.

نتیجه گیری

در پایان و با توجه به موارد گفته شده و به عنوان نتیجه گیری باید بیان داشت که؛ در حقوق ما مسئولیت دارای انواع مختلفی است. بعضی از آنها از نظر قانونی امکان پیگیری و مطالبه آن وجود ندارد مثل مسئولیت اخلاقی اما بعضی قابل پیگیری و مطالبه می باشد که به آن مسئولیت قانونی می گویند.

میزان مسئولیت هم امری مهم محسوب می شود که در مسئولیت به طور نسبی، میزان مسئولیت به طور کامل مشخص است و افراد بیش از آن مسئولیتی نخواهند داشت اما در مسئولیت تضامنی افراد مسئول برتری نسبت به یکدیگر ندارند و هرکس مسئول ادای کل تعهد است.

البته که می‌تواند بعد از ادای دین به سایر افراد رجوع نماید.