نحوه ارث بری اشخاص هر طبقه و دسته

پس از فوت هر شخص اموال و دارایی های او به وراث وی می رسد و وراث، آن را به ارث می برند. وراث افرادی هستند که از شخص فوت شده ارث می برند و بر اساس قانون در سه دسته قرار می‌گیرند به این نحو که اگر دسته اول شخصی بود نوبت به ارث دسته دوم و به تبع دسته سوم نخواهد رسید.

اگر در دسته اول شخص یا اشخاصی وجود نداشته باشند نوبت به ارث بردن دسته دوم می‌رسد و آنها ارث می برند و ورثه طبقه سوم را از ارث محروم می‌کنند ولی اگر در طبقه دوم هم فرد یا افراد دیگر نباشد ارث به وراث طبقه سوم خواهد رسید.

میزان سهم هر یک از ورثه ای که ارث می‌برند در قانون معین شده است.

 طبقات ارث طبق قانون مدنی

• طبقه اول شامل پدر و مادر و فرزندان و فرزندان فرزندان یعنی نوه ها است. طبقه اول شامل دو دسته است، دسته اول پدر و مادر هستند و دسته دوم فرزندان قرار دارند به هر میزان که پایین رود.
  فرزندان شخص فوت شده درجه اول از طبقه اول می باشند و نوه های او درجه دوم از طبقه اول را به خود اختصاص داده اند و به همین ترتیب نتیجه های شخص فوت شده درجه سوم از طبقه اول قرار دارند و… .
  نکته لازم به ذکر این است که اگر فرد فوت شده هم فرزند داشته باشد و هم نوه در این صورت هیچ یک از نوه های او ارث نمی برد به عبارت دیگر حتی اگر یکی از فرزندان شخص زنده باشد و دیگران همه قبل از او مرده باشند و نوه ها بر جای مانده باشد نوادگان ارث نمی‌برند و ارث به فرزند متوفی میرسد.
• دسته دوم شامل پدربزرگ و مادربزرگ و خواهران و برادران و فرزندان آنها می باشد. طبقه دوم نیز شامل دو دسته می باشد. یکی دسته پدربزرگ و مادربزرگ تا هر میزان که بالا رود و دیگری دسته خواهران و برادران و فرزندان آنها تا هر میزان که پایین آید.
  پدر بزرگ و مادر بزرگ و خواهران و برادران درجه اول از طبقه دوم هستند و پدر و مادر پدربزرگ و مادربزرگ و نیز فرزندان خواهران و برادران درجه دوم از طبقه دوم هستند.
• دسته سوم شامل خاله‌ها و دارایی‌ها و عمه ها و عموها و فرزندان آنها می باشد. خاله ها دایی ها عمه ها و عمو های شخص فوت شده در درجه اول از طبقه سوم قرار دارند و فرزندان آنها در درجه دوم از طبقه سوم و نوادگان آنها درجه سوم از طبقه سوم هستند.

ارث زن و شوهر از هم

در کنار این سه طبقه، زن و شوهر از یکدیگر ارث خواهند برد به شرط اینکه ازدواج منعقده بین آنها از نوع ازدواج دائم باشد ولی اگر ازدواج آنها موقت باشد زن و مرد از یکدیگر ارث نمی برند حتی اگر در ضمن عقد نکاح شرط کرده باشند که از یکدیگر ارث ببرند. وجود اشخاص در دسته اول و دوم و سوم مانع ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر نیست بلکه زن و شوهر در کنار سایر وراث در هر صورتی از یکدیگر ارث خواهند برد. 

ارث بردن طبقه اول 

1. فرض اول زمانی مطرح می گردد که فرد فوت شده فاقد فرزند باشد ولی همسر و پدر و مادر و یا یکی از آنها در قید حیات باشند: همانطور که از توجه به طبقات ارث مشخص است وراث طبقه اول شامل پدر و مادر و فرزندان است حال در صورتی که فرد فاقد فرزند باشد ولی در طبقه اول پدر و مادر و یا یکی از آنها زنده باشد، نوبت به ارث بردن طبقه دوم نخواهد رسید و پدر و مادر و یا یکی از آنها که زنده هستند ارث را خواهند برد به این صورت که اگر پدر و مادر هر دو در قید حیات باشند مادر یک سوم از ارث را میبرد، همسر مرد فرد فوت شده به دلیل اینکه فاقد فرزند می باشند یک چهارم را از خواهد برد و آنچه که باقی مانده است به پدر متوفی خواهد رسید زیرا او در این فرض بر اساس ماده ۸۹۷ و ۹۰۴ قانون مدنی قرابت بر است.
   منظور از قرابت بری این است که شخص ارثی که به قرابت ارث می برد برخلاف فرض برها، کسر و نسبت مشخصی از ترکه را نمی برد بلکه ابتدا فرض برها سهم خود را می‌برند و در پایان هر چه باقی ماند برای قرابت برها است بنابراین اگر فرض برها کم باشند سهم قرابت ها بیشتر می شود و اگر زیاد باشند سهم قرابت ها کمتر می شود.
2. فرض دوم زمانی است که شخص فاقد همسر و فرزند بوده و فقط پدر و مادر او در قید حیات باشند که در این صورت ما در یک سوم خواهد برد و هر آنچه باقی می ماند به پدر خواهد رسید.
3. فرض سوم درمانی مطرح می گردد که فرد فاقد همسر و فرزند بوده و صرفاً مادر یا پدر او در قید حیات باشند که در این حالت به موجب ماده ۹۰۶ و ۹۰۷ قانون مدنی فردی که زنده است وارث تمام ترک خواهد بود.

 ارث بردن طبقه دوم

در صورتی که فرد فوت شده نه پدر و مادر داشته باشد و نه فرزند داشته باشد نوبت به ارث بردن دسته دوم خواهد رسید که این دسته عبارتند از پدربزرگ و مادربزرگ و خواهران و برادران شخص. میتوان برای ارث بردن طبقه دوم نیز فروضی را مطرح نمود.

قبل از مطرح نمودن فروض مربوط،  باید توضیحاتی را در خصوص ارث بری دسته دوم مطرح کنیم.

برادران و خواهران متوفی ممکن است به یکی از صورت های زیر باشند:

• ممکن است برادران و خواهران او ابوینی باشند یعنی برادران و خواهرانی که رابطه آنها با شخص فوت شده از طریق پدر و مادر است یعنی پدر و مادر آنها با پدر و مادر شخص فوت شده مشترک است.
• ممکن است برادران و خواهران او ابی باشند یعنی برادر و خواهری که رابطه آنها با او از طریق پدر است یعنی فقط پدر آنها با پدر متوفی مشترک می باشد
• همچنین ممکن است برادران و خواهران امی باشند یعنی فقط مادر آنها با مادر متوفی مشترک باشد و رابطه آنها از طریق مادر باشد.

حالات مختلف ارث بردن خواهران و برادران و اجداد میت

۱- در ارث بری طبقه دوم اگر وراث منحصر به یک نفر باشند، یعنی مثلاً شخص فوت شده فقط یک برادر یا یک خواهر ابوینی یا یک برادر یا خواهر امی یا یک پدربزرگ یا یک مادر بزرگ داشته باشد در این حالت شخص مذکور تمام ترکه را بر اساس ماده ۹۱۷ قانون مدنی خواهد برد.

۲- فرض دوم زمانی مطرح می‌شود که وراث در طبقه دوم منحصر به اجداد ابی باشند که در این حالت هر پدربزرگ دو برابر هر مادربزرگ بر اساس ماده ۹۲۳ قانون مدنی می برد.

۳- در صورتی که وراث طبقه دوم منحصر به اجداد امی باشند در این حالت پدربزرگ و مادربزرگ امی به صورت مساوی ارث خواهند برد.

۴- در صورتی که وراث منحصر به خواهر و برادر ابوینی یا ابی باشند در این حالت هر برادر دو برابر هر خواهر ارث می‌برد و این در ماده ۹۲۰ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است.

۵- فرض پنجم فرضی است که در آن وراث منحصر به خواهر و برادر امی باشند که در این فرض، برادر و خواهر بر اساس ماده ۹۲۱ قانون مدنی به صورت مساوی ارث می برند.

۶- در صورتی که پدربزرگ و مادربزرگ پدری و مادری با هم باشند باید به نحو زیر عمل کنیم:

• یک سوم ترکه به اجداد مادری می رسد که پدربزرگ و مادربزرگ مادری به تساوی بین خود تقسیم می نمایند و اگر فقط یکی از آنها زنده باشد تمام این یک سوم به او خواهد رسید.
• مابقی ترکه به اجداد پدری میرسد که در این حالت پدربزرگ دو برابر مادربزرگ ارث می برد و در صورتی که فقط یکی از آنها زنده باشد او تمام این قسمت را به ارث خواهد برد.

۷- در صورتی که خواهر و برادران ابی یا ابوینی و امی با هم باشند باید بر اساس ماده ۹۲۲ به ترتیب زیر عمل کنیم:

• در صورتی که برادران و خواهران امی محدود به یک نفر باشد یک ششم وگرنه یک سوم ترکه به او میرسد که خواهر و برادر به تساوی بین خود تقسیم می کنند.
• مابقی ترکه به خواهران و برادران ابوینی یا ابی می رسد که برادر دو برابر خواهر ارث خواهد برد.

۸- فرض بعدی زمانی مطرح می گردد که خواهران و برادران و اجداد با یکدیگر باشند که در این حالت به خویشاوندان مادری، اعم از خواهر و برادران و اجداد امی می‌باشند یک سوم می رسد که همه آنها به تساوی ارث می برند.

البته اگر صرفا محدود به یک خواهر یا برادر امی باشد و پدر بزرگ و مادر بزرگی نیز همراه ایشان نباشد به آن خواهر یا برادر فقط یک ششم خواهد رسید. مابقی ترکه به خویشان پدری از پدربزرگ و مادربزرگ ابی خواهران و برادران ابوینی (ابي) می‌رسد که هر مرد دو برابر هر زن ارث خواهد برد.

۹- در هر یک از حالات مذکور در صورتی که برادر یا خواهران ابوینی یا ابی محدود به چند خواهر باشد بدون آنکه برادری داشته باشند یا آنکه پدربزرگ یا مادربزرگ ابی همراه آنها باشد در این حالت فرض بر خواهند بود و دو سوم ترکه را می‌برند.

۱۰- در صورتی که هر یک از فروض مذکور همسر هم وجود داشته باشد او فرض خود را میبرد و خویشاوندان امی هم فرض خود را می برند و اگر نقصی در میزان ارث وجود داشته باشد بر خویشاوندان پدری وارد می گردد.

قائم مقامی در طبقه دوم

در صورتی که در طبقه دوم شخص فوت شده فاقد خواهر و برادر باشد فرزندان خواهر و برادر جایگزین مادر و پدر خود خواهند شد و ارث را خواهند برد و نه نوبت به ارث بری طبقه سوم نخواهد رسید. در چنین فرضی هر نسل سهم کسی را می برد که توسط او به میت متصل می شود یعنی هر قسمت از ارث که به هر یک از خواهران و برادران متوفی می‌رسید به فرزندان آنها خواهد رسید.

در تقسیم ارث بین فرزندان خواهران و برادران هر پسر دو برابر هر دختر ارث می برد ولی در صورتی که امی باشند فرزندان پسر و دختر باهم برابر هستند و به صورت مساوی ارث می برند.

ارث بردن طبقه سوم

طبقه سوم شامل دایی ها یا خاله ها یا عمو و عمه ها می باشد که در صورتی که میت هیچ ورثه ی دیگری از طبقات اول ودوم نداشته باشد نوبت به ارث بردن این طبقه خواهد رسید.

نحوه ارث بری آنها در ۵ فرض قابل طرح می باشد که به شرح زیر است:

1. فرض اول زمانی است که از وراث طبقه سوم منحصراً یک خاله یا یک دایی یا یک عمو یا یک عمه باشد که در این حالت وارث مذکور تمام ترکه را به موجب ماده ۹۲۹ قانون مدنی خواهد بود.
2. فرض دوم زمانی است که فقط خاله و دایی وجود داشته باشند که در این حالت خاله دایی امی یک سوم ترکه می رسد که همه به تساوی ارث می‌برند و اگر محدود به یک نفر باشد به او یک ششم می‌رسد و بقیه به خاله و دایی ابوینی می‌رسد که آنها هم به تساوی بین خود تقسیم می کنند.
   لازم به ذکر است که منظور از خاله و دایی ابوینی آن دسته از دایی ها و خاله هایی هستند که پدر و مادرشان پدربزرگ و مادربزرگ میت هستند و منظور از خاله و دایی امی آن دسته از دایی ها و خاله هایی هستند که فقط مادرشان همان مادربزرگ میت است و منظور از خاله و دایی ابی آن دسته از دایی ها و خاله هایی هستند که فقط پدرشان همان پدربزرگ میت می باشد.
3. فرض سوم نیز زمانی مطرح می‌گردد که وراث فقط عمه و عموی میت باشند که در این صورت عمه و عمو امی یک سوم ترکه را می‌برد و بین آنها به تساوی تقسیم می‌شود و اگر محدود به یک نفر باشد یک ششم از از ترکیه را خواهد بود و بقیه به عمه و عموی ابوینی میرسد که هر مرد دو برابر هر زن ارث خواهد برد.
   در این قسمت هم لازم است که ذکر نماییم منظور از عمه و عموی ابوینی آن دسته از عمه و عمو هایی هستند که پدر و مادرشان پدربزرگ و مادربزرگ متوفی هستند و منظور از عمه و عموی امی آن دسته از عمه ها و عمو هایی هستند که فقط مادرشان همان مادربزرگ میت است و منظور از عمه و عموی ابی دسته از عموها و عمه هایی هستند که فقط پدرشان همان پدربزرگ میت می باشد.
4. در صورتی که شخص میت هم عمه و عمو داشته باشد و هم خاله و دایی در این حالت یک سوم به خاله و دایی می رسد که بنا بر قواعد فوق بین خود تقسیم می‌کند و بقیه به عمه و عمو میرسد که آنها هم بنا بر قواعد فوق بین خود تقسیم می نمایند.
5. همچنین ممکن است در ارث بری طبقه سوم شخص میت دارای همسر نیز باشد که در این حالت همسر میت سهم خود را می برد یعنی یک چهارم از اموال میت به عنوان ارث به وی خواهد رسید.
6. در صورتی که میت خاله و دایی و عمو و عمه نیز نداشته باشد ارث به فرزندان آنها خواهد رسید.

ارث شخص فاقد خویشاوند در هر ۳ طبقه 

در صورتی که شخص فوت شده هیچکس را نداشته باشد که ترکه او را به ارث ببرد در این صورت اداره ترکه با حاکم خواهد بود ولی باید توجه داشته باشیم که حاکم مالک ترکه نمی‌شود و فقط مدیر ترکه است یعنی باید آن را اداره کند و به عنوان مال که صاحب آن معلوم نیست بنابر ماده ۲۸ قانون مدنی به مصرف فقرا برساند.

نتیجه گیری

ارث فقط در صورت فوت شخص و بعد از ادای واجبات مالی و کفن و دفن متوفی و دیون او به اشخاصی که خویشاوند نزدیکتر او باشند تعلق خواهد گرفت.

منظور از خویشاوند نزدیک تر در درجه اول وراث طبقه اول یعنی پدر و مادر و فرزندان می باشد، در صورتی که هیچکدام در قید حیات نباشند طبقه بعدی یعنی اجداد مادری و پدری با خواهران و برادران میت ارث می برند و در صورتی که هیچ کدام باز در قید حیات نباشند خویشان طبقه سوم یعنی خاله و دایی و عمو و عمه ارث خواهند برد که قاعده الاقرب یمنع الابعد من الارث حاکم ات یعنی خویش نزدیکتر خویش دورتر را از ارث محروم خواهد کرد.

سوالات مبحث ارث