یکی از دوره های سرنوشت ساز برای مردم هر کشوری، انتخابات ریاست جمهوری است. در واقع مقوله انتخابات در کشورهایی که از نوعی نظام جمهوری مبتنی بر شیوه دموکراسی و آرای مردم برخوردارند و مردم در شکل گیری ارکان حکومت نقش عمده را ایفا می‌کنند، از اهمیت زیادی برخوردار است و راهکار عمده این گونه نظام‌ها برای جلب مشارکت و حضور مردم به حساب می آید.
یه دیگر سخن، یکی از ابزارهای فراهم آورنده حضور و مشارکت مردم در یک نظام مردم سالار، برگزاری انتخابات و برگزیدن افراد لازم برای تصدی مسئولیت‌ها است تا از این طریق اراده جمعی مردم در ارکان نظام تحقق عملی پیدا کند.
در این بخش در خصوص شرایط نامزدی برای ریاست جمهوری مطالبی بیان می شود.
فرایند انتخابات ریاست جمهوری در ایران
انتخابات ریاست جمهری در ایران طی مراحلی است به ترتیب عبارتند از:
- ثبت نام داوطلبان: در ابتدا کسانی که خواهان کاندیداتوری هستند باید ثبت نام اولیه انجام دهند. اوطلبان ریاست جمهوری یا نمایندگان تام الاختیار آن ها که کتباً معرفی شده باشند باید ظرف پنج روز از تاریخ انتشار دستور شروع انتخابات به وزارت کشور مراجعه نموده و ثبت نام کنند.
- تایید صلاحیت: پس ثبت نام اولیه افرادی که خواهان نامزدی هستند، باید صلاحیت آن ها برای نامزدی رسمی تایید شود تا وارد مرحله بعد شوند.
در این مرحله نظارت بر تأیید صلاحیت داوطلبان و انتخابات به عهده ی شورای نگهبان است. شورای نگهبانی تمامی شرایط کاندیدا ها مثل سوابق کاری، تخلفات و سایر موارد را مورد بررسی قرار می دهد.
سپس شورای نگهبان ظرف پنج روز به صلاحیت داوطلبان رسیدگی می کند و نتیجه را به وزارت کشور اعلام می کند. - آغاز رای گیری و شمردن آرا: پس از این که در سراسر کشور و در تمامی حوزه ی های اعلام شده توسط وزارت کشور، رای گیری تمام شد، آرای داده شده شمرده می شود.
سپس نامزدی که اکثریت مطلق آرا را کسب کند به عنوان رئیس جمهور برگزیده می شود. چنانچه در مرحله ی اول برای هیچ یک از داوطلبان اکثریت مطلق حاصل نگردد، انتخابات دو مرحله ای خواهد شد.
دو نامزدی که بیشترین آرا را در مرحله ی اول داشته‌اند در انتخابات مرحله ی دوم شرکت می کنند. انتخابات مرحله ی دوم در جمعه ی هفته ی بعد انجام خواهد گرفت.
شرایط کاندید شدن در انتخابات ریاست جمهوری
نامزد شدن در انتخابات ریاست جمهوری شرایطی دارد که در سال های قبل به دلیل نقص قانون و عدم تعیین مدرک برای ثبت نام کنندگان، در دوره گذشته انتخابات ریاست جمهوری ۱۶۳۶ نفر ثبت نام کردند که از این میان، ۱۱۴ نفر دارای مدرک تحصیلی سیکل و زیر سیکل، ۳۱۴ نفر دیپلم و زیر دیپلم، ۱۴۸ نفر کاردانی و ۴۵۴ نفر مدرک کارشناسی داشتند.
یعنی در انتخابات گذشته حدود یک هزار و پنجاه نفر از ثبت نام کنندگان ریاست جمهوری حتی حداقل مدرک ثبت نام که در انتخابات مجلس شورای اسلامی، فوق لیسانس لحاظ شده را نداشتند! به همین دلیل باید مکانیزمی تنظیم و وضع می شد تا این اشکال در انتخابات های بعدی ریاست جمهوری رفع شده و ساز و کار منطقی و اصولی برای ثبت نام داوطلبان ریاست جمهوری به اجرا در می آمد.
براساس مصوبه جدید شورای نگهبان، نه تنها مواردی به اصل ۱۱۵ قانون اساسی درباره رجل سیاسی و مذهبی و مدیر و مدبر بودن اضافه نشد که موجب تجدید اختیارات شورای نگهبان می شد بلکه عناوین کلی “سوابق کافی، صلاحیت علمی، سن متناسب و …” شفاف و عینی شد.
در نتیجه بر اساس اصلاح به عمل آمده از این پس داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری برای ثبت نام باید:
- در بازه سنی ۴۰ تا ۷۵ سال باشند.
- حداقل دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا معادل آن باشند.
- سابقه تصدی حداقل ۴ ساله در سمت های مدیریتی کشور را که به طور کامل مصادیق آن از جمله برای وزرا ذکر شده را داشته باشد.
- وزرا، استانداران، شهرداران شهر های بالای دو میلیون نفر جمعیت، فرماندهان عالی نیروهای مسلح با جایگاه سرلشگری و بالاتر می توانند کاندید شوند.
تحلیل اصل ۱۱۵ قانون اساسی و شرایط رییس جمهور
اصل ۱۱۵ قانون اساسی اشعار دارد:
«رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.»
ابهاماتی در این اصل وجود دارد که اخیرا برخی از این ابهامات رفع شده و برخی دیگر کماکان در حاله ای از ابهام قرار دارد.
در بخش ذیل توضیحاتی در این خصوص بیان می شود:
الف) رجال: یکی از پرحاشیه ترین موارد در قانون اساسی، واژه رجال برای انتخابات ریاست جمهوری است که ابهاماتی در خصوص امکان یا عدم امکان ریاست جمهوری زنان ایجاد کرده است.
دراین باره نظارت مخالف و موافق فراوانی وجود دارد:
- دیدگاه اول: رجال واژه ی عربی و به معنی مردان است. در نتیجه زنان فاقد شرایط ریاست جمهوری هستند.
- دیدگاه دوم: در این اصل معنی لغوی رجال ارائه نشده، بلکه رجال به معنی اشخاص سرشناس و برجسته است. از این رو، اعم از زنان و مردان است. در نتیجه زنان نیز مانند مردان می توانند رئیس جمهور شوند. (به نظر می رسد این نظر منطقی تر و واقع گرایانه تر باشد)
ب) مذهبی بودن: منظور از مذهبی بودن رئیس جمهور، برخورداری از اطلاعات مذهبی در سطح کافی و تشرع احکام مذهبی است. از همین رو، رجال مذهبی به معنی تلبس به لباس روحانیت و به طریق اولی برخورداری از درجات اجتهاد نیست.
پ) سیاسی بودن: با توجه به قید رجال سیاسی، برخورداری از تجربه کاری در امور سیاسی از جمله شرایط لازم برای ریاست جمهوری است. نامزد ریاست جمهوری یا باید در دانش سیاست یا مسائل سیاسی صاحب نظر باشد، یا اینکه به علت اشتغال در مشاغل بالای دولتی مانند: وزارت، نمایندگی مجلس و غیره دارای تجربه سیاسی برای اداره کشور باشد.
ت) ایرانی الاصل بودن: به نظر می رسد ایرانی الاصل بودن آن است که فرد تابعیت اکتسابی نداشته باشد بلکه متولد ایران باشد و تابعیت اصلی داشته باشد.
ث) شرایط عقیدتی: ایمان و اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران یکی از شرایط داوطلبان است. همچنین ایمان و اعتقاد به مذهب رسمی کشور نیز از شروط داوطلبی برای تصدی سمت ریاست جمهوری شمرده شده است.
دین رسمی ایران اسلام و مذهب رسمی جعفری اثنی عشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است.
ج) شرایط اخلاقی: واضح است که یکی از ارکان اساسی رئیس جمهور به عنوان مدیر، اخلاق شایسته است. اصل ۱۱۵ قانون اساسی در خصوص شرایط اخلاقی به حسن سابقه، امانت داری و تقوی تاکید دارد. این شرایط بیانگر وضعیت اخلاقی، روحی و اجتماعی فرد است که برای این پست حساس بسیار حائز اهمیت می باشد.
ح) مدیریت و تدبیر: رئیس جمهور باید قدرت و توانایی لازم برای اداره و مسئولیت های سنگین را داشته باشد. لذا اداره امور پیچیده کشور نیازمند مدیریت و تدبیر کافی است. آگاهی به امور سیاسی و شناخت عمیق و دقیق مسائل داخلی و بین المللی مقدمه ی مدیریت صحیح است.
لذا احراز این خصوصیات نیز در نامزد ریاست جمهوری امر مهم و قابل توجهی می باشد.
نتیجه گیری
یکی از ابزارهای فراهم آورنده حضور و مشارکت مردم در یک نظام مردم سالار، برگزاری انتخابات و برگزیدن افراد لازم برای تصدی مسئولیت ها است. انتخابات دارای مراحلی است که به ترتیب: ثبت نام کاندیداها، تایید، رای گیری، شمارش آراء و اعلام نتیجه می باشد. کاندیداها باید دارای شرایطی باشند.
انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید دارای شرایط زیر باشند:
- از رجال مذهبی، سیاسی.
- ایرانی الاصل.
- تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران.
- مدیر و مدبر.
- دارای حسن سابقه و امانت و تقوی.
- مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
بر اساس مصوبه جدید شورای نگهبان، علاوه بر موارد فوق الذکر، داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری برای ثبت نام باید:
- در بازه سنی ۴۰ تا ۷۵ سال باشند.
- حداقل دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا معادل آن باشند.
- سابقه تصدی حداقل ۴ ساله در سمت های مدیریتی کشور را که به طور کامل مصادیق آن از جمله برای وزرا ذکر شده را داشته باشد.
بنابراین داوطلبان باید تمامی این شرایط را دارا باشند.
سوالات متداول
نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری به عهده شورای نگهبان میباشد. این نظارت عام و تمام مراحل و در کلیه امور مربوط به انتخاباتجاری است.
چنانچه در مرحله اول برای هیچیک از داوطلبان اکثریت مطلق حاصل نگردید انتخابات دو مرحله‌ای خواهد شد بدین معنی که دو نامزدی که بیشترین آراء را در مرحله اول داشته اند در انتخابات مرحله دوم شرکت می کنند.
تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، سن ۱۸ سال تمام، عدم جنون.
