فریب یا گول زدن یا تدلیس به این معنا است که کسی صفاتی را که دارا نیست برای خود ادعا کند یا یک سری صفات بد یا یک سری عیوب را که دارد از خود نفی و انکار کند.
در واقع در تدلیس فرد سعی می کند با دروغ گفتن به همراه اعمالی که موجب فریب طرف مقابل می شود.
مثلا تحصیلات، موقعیت اجتماعی خود، میزان در آمد، عیوب ظاهری، بیماری های خود و… را به نوعی دیگر بر خلاف واقع جلوه می دهد.
دسترسی سریع به عناوین:
مثال هایی برای فریب یا تدلیس در ازدواج
همان طور که می دانید که کشورمان در ازدواج و خواستگاری اصل را بر این می گذارند که فرد اولین ازدواج اوست لذا اگر مردی به خواستگاری زنی برود در حالی که ازدواج قبلی خود را پنهان می کند؛ این امر نوعی تدلیس به شمار می رود.
اگر مردی ادعا کند که دارای مدرک یا تحصیلات تکمیلی است در حالی که وی سواد خواندن و نوشتن فقط دارد اینجا هم تدلیس صورت گرفته است.
اگر زن در زمان ازدواج رابطه ای از قبل داشته اما آن را پنهان کرده یا اینکه اصلا قبلا ازدواج داشته ولی با شناسنامه المثنی خود را دوشیزه معرفی می کند این هم نوعی تدلیس خواهد بود.
زن در زمان ازدواج یکی از عیوب و نقص های زیبایی خود را پنهان می کند و بعد از ازدواج مرد متوجه این امر می شود.
مرد در زمان ازدواج دارای اعتیاد به مواد مخدر تریاک و… بوده ولی خود را سالم جلوه می دهد که این نیز حق فسخ می دهد.
پس از ازدواج معلوم می شود که دختر از قبل رابطه جنسی با یک پسر داشته و بعد از آن بکارت خود را ترمیم می کند اما آن را انکار می کند تا اینکه نهایتا به آن اعتراف می کند لذا در اینجا هم تدلیس رخ داده است در نکاح.
پسری که از چشمان آبی و زنگ موهای دختر عاشق وی می شود بعدا متوجه می شود که وی از لنز استفاده می کند و آنچنان آرایش را طبیعی انجام می داده که مرد فریب خورده است.
همه ی موارد بالا مثالهایی از فریب در ازدواج است.
ضمانت اجرا حقوقی فریب در ازدواج
در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی ۲ ماده در این زمینه وجود دارد. ماده اول ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی است که طبق آن قانون حق داده است به فرد که اگر خود را فریب خورده تلقی می کند نکاح را فسخ کند.
در ماده ۶۴۷ هم ضمانت اجرای کیفری پیش بینی شده است برای فریب و عدم صداقت یکی از زوجین.
ماده ۱۱۲۸:
هر گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبایناً بر آن واقع شده باشد.
در اینجا برای فرد حق فسخ پیش بینی شده است یعنی حق بر هم زدن ازدواج و منحل کردن آن که اثری همچون طلاق دارد.
در این ماده از واژه “صفت” استفاده شده است که به مصادیق آن در بالا اشاره کردیم مانند تحصیلات، میزان در آمد، مجرد بودن، دوشیزه بودن و… بعد در ماده تصریح شده که این صفت یا در عقد تصریح شده است مانند اینکه گفته شده ضمن عقد که مثلا این خانم دوشیزه است یا فلان تحصیلات عالیه را دارد اما بعدا خلاف آن در آید.
یا اینکه اصلا در عقد ذکر نشده اما عرف به گونه ای است که حتی اگر در عقد نیاید انکار که آن صفت تصریح شده.
برای مثال: وقتی یک فرد به خواستگاری دختری می رود اصل بر این است که آن دختر باید دوشیزه باشد حال ممکن است این دوشیزگی ضمن عقد بیاید آنچنان که معمولا می آید زیرا مثلا گفته می شود دوشیزه فلانی را به عقد آقای فلانی در آوردم یا اینکه اصلا در عقد ذکر نمی شود در اینجا هم چون عرف جامعه به این شکل است که دختر باید دوشیزه باشد یا اینکه مرد ازدواج اول اوست اگر هر دو پنهان بماند هر یک دچار فریب و تدلیس شده اند و طرف مقابل فریب خورده حق فسخ دارد.
یا اینکه اصل عرف و جامعه این است که فرد باید سالم باشد لذا اگر آن را کتمان کند دچار تدلیس شده است.
سالم بودن هم جسمانی مد نظر است هم روحی و روانی.
پنهان کردن ازدواج سابق
گفتیم که تجرد و مجرد بودن یکی از شروط ضمنی طرفین محسوب می شود مگر آن که زمان ازدواج فرد بداند که بله این خانم یا این آقا قبلا ازدواج کرده و حالا هم متارکه کرده و در صورت دانستن و علم طرفین اشکالی به وجود نمی آید.
مهم در تدلیس پنهان کاری است.
اما نکته ای که باید بدان دقت کرد این است که عدم تجرد و سابقه و وضعیت متاهل یا مجرد بودن فرد چیزی جدا از دوشیزگی فرد است.
یعنی برای مثال در یک زن این امر نیز شرط است که هم ازدواج نکرده باشد و هم دوشیزه باشد.
فرض کنید دختری قبلا با کسی ازدواج کرده اما به علتی خیلی سریع جدا می شوند و وی هنوز باکره است اما در ازدواج جدید خود ازدواج قبلی را پنهان می کند در اینجا وی گرچه باکره است اما باز هم دچار تدلیس شده است.
برای مثال حتی اگر مرد یا زن عنوان کند که در گذشته ازدواج نا موفقی داشته در اینجا تدلیس واقع نشده اما اگر از ازدواج قبلی بچه داشته باشد و این نکته را پنهان کند اینجا باز هم تدلیس و فریب در ازدواج رخ داده است.
فسخ ازدواج به دلیل دوشیزه نبودن
همچنان که گفتیم دوشیزه بودن یکی از شروط در ازدواج است چه به صورت ضمنی باشد یا به صورت مصرح و تصریح شده.
نکته ای که باید به آن دقت کرد این است که اگر فرد از عدم دوشیزگی زن آگاه شود باید سریع اقدام به فسخ کند در غیر این صورت قانون گذار وی را راضی به بقای نکاح می داند و دیگر حقی برای وی قائل نخواهد بود.
برای مثال اگر کسی فسخ نکاح را به دلیل عدم دوشیزگی ادعا کند و در گفته هایش معلوم شود که وی چند ماهی است که آگاه به این امر شده اما اقدامی نکرده باید گفت که حق فسخ وی زائل شده و دیگر نمی تواند برای انحلال نکاح به این قضیه استناد کند و به اصطلاح حق فسخ نکاح فوری است.
نکته دیگری که متداول است مجرد نبودن پسر در زمان ازدواج است که در بالا هم به آن اشاره کردیم.
یعنی فرد ازدواج قبلی خود را پنهان کرده حال به هر طریقی که شده مثل شناسنامه المثنی یا اینکه اصلا در شناسنامه درج نشده.
برای مثال عقد ازدواج وی موقت بوده است و این امر را پنهان کرده است لذا این هم تدلیس محسوب می شود. در اینجا هم برای زن حق فسخ وجود دارد.
مجازات کیفری تدلیس در نکاح
درباره تدلیس در نکاح گفتیم که باعث ایجاد حق فسخ برای فرد فریب خورده است. اما در قانون مجازات هم برای فرد تدلیس کننده مجازات تعیین کرده است لذا فرد حق شکایت کیفری هم دارد.
ماده ۶۴۷:
چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آن‌ها واقع شود؛ مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال (۳ماه تا ۱ سال )محکوم می گردد.
در ماده ۶۴۷ مجازات تدلیس در نکاح آمده است.
اما در اصلاحات و الحاقات سال ۹۹ در قانون مجازات اسلامی این مجازات ۶ ماه تا ۲ سال تغییر یافته به ۳ ماه تا ۱ سال تغییر کرده است البته دادگاه می تواند با اعمال جهات مخففه به کمتر از این مقدار هم رای بدهد.
فریب در ازدواج موقت
آنچه گفتیم در بالا هم درباره ازدواج موقت صدق می کند و هم ازدواج دائم.
اما این نکته هم قابل ذکر است اگر مرد فریب خورده باشد در ازدواج موقت در مهریه بیشتر اثر دارد تا فسخ نکاح زیرا مرد می تواند بدون استناد به تدلیس و فریب هم با بذل مدت نکاح موقت را منحل کند.
فسخ نکاح و تکلیف مهریه/فریب در ازدواج و تکلیف مهریه
در قانون مدنی و ماده ۱۱۰۱ آمده است که اگر نکاح قبل از نزدیکی فسخ شود؛ زن حق مهریه ندارد مگر آن که علت فسخ ناتوانی جنسی مرد یا عنن باشد که اینجا زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
اما اگر فسخ نکاح پس از نزدیکی باشد؛ زن حق دریافت اجرت المسمی را خواهد داشت.
اما اگر فسخ نکاح به دلیل تدلیس زن باشد وی حقی بر مهریه نخواهد داشت. در این صورت زن مستحق نخواهد بود بر مهریه حتی اگر نزدیکی هم اتفاق افتاده باشد.
در این احکام فرقی ندارند که این ازدواج موقت باشد یا دائم.
نتیجه گیری
تدلیس یعنی در اشتباه انداختن دیگری و فریفتن دیگری، فریب دادن در ازدواج ممکن است به اشکال گوناگون صورت گیرد که در بالا مثال هایی را در این زمینه بیان کردیم و گفتیم که بیشترین تدلیس در ازدواج معمولا به دوشیزه نبودن زن و یا تاهل داشتن و پنهان کردن آنان از هم مربوط می شود که در بالا توضیح دادیم.
نکته دیگر آن که اگر زن، مرد را فریفته باشد مستحق مهریه نخواهد بود حتی اگر نزدیکی هم بین آنان صورت گرفته باشد.
زیرا کسی به تقلب دارای حق نخواهد شد.
سوالات متداول
در این باره زن حق فسخ فوری نکاح را دارد و اگر با وجود علم به این امر اقدام نکند دیگر نمی تواند ازدواج را به هم بزند. می تواند برای این امر دادخواست فسخ نکاح تنظیم کند.
خیر؛ به زنی که در اثر تدلیس با دیگری ازدواج کرده مهریه تعلق نمی گیرد.
در اینجا زن مستحق مهریه خواهد بود ولی مرد می تواند از کسی که او را فریب داده است خسارات مهریه را مطالبه کند.
