سازمان ملل متحد چيست و چه وظایفی دارد؟

اصطلاح «ملل متحد» را نخستین بار فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در اول ژانویه ۱۹۴۲ در جریان جنگ جهانی دوم در اعلامیه ملل متحد برای اشاره به متفقین بکار برد.

طی آن نمایندگان ۲۶ کشور متعهد شدند به مبارزه مشترک علیه قدرت­ های محور (متحدین) ادامه دهند. سازمان ملل متحد که به اختصار (UN) نامیده می­ شود، یک سازمان بین‌المللی است که در جهت ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی بین کشورهای جهان فعالیت می‌کند.

این سازمان در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشورهای پیروز در آن جنگ شکل گرفت. شناخت این سازمان و روال حاکم بر فعالیت آن نشان از شرایط جهانی بعد از جنگ جهانی دوم دارد.

در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ منشور آن به امضای ۵۰ کشور رسید و «سازمان ملل متحد» رسماً تشکیل شد (لهستان در کنفرانس شرکت نداشت ولی بعداً منشور را امضا کرد تا به عنوان یکی از ۵۱ کشور عضو اولیه باشد) و جایگزین «جامعه ملل» شد که سازمانی بود که در شرایط مشابه در جریان جنگ جهانی اول در ۱۰ ژانویه ۱۹۹۲۰ براساس معاهده «ورسای» تشکیل شده بود که هدف­ش حمایت از همکاری بین ­المللی و دستیابی به صلح و امنیت بود.

«جامعه ملل» پس از ناکامی در پیشگیری از وقوع جنگ جهانی دوم، فعالیت خود را متوقف کرد و بدین ترتیب «سازمان ملل متحد» جایگزین آن شد. در سال ۲۰۱۱ میلادی ۱۹۳ کشور عضو این سازمان شدند.

مقر سازمان ملل متحد

مقر سازمان ملل متحد در نیویورک است که طی سال‌های ۱۹۴۹ و ۱۹۵۰ در کنار ایست­ریور بنا شده‌ است.

زمین این ملک را جاندی راکفلر جونیور به قیمت ۵/۸ میلیون دلار خریداری کرد و فرزندش نلسون راکفلر را به عنوان مشاور عالی سازنده بنا در سال ۱۹۴۶ منصوب کرد و آن را به سازمان ملل اهدا نمود. نهادهای مهم وابسته به آن در لاهه، ژنو، وین، مونترال، کپنهاگ، بن و رم دایر شده‌اند.

قوی‌ترین نهاد سازمان ملل، شورای امنیت می­ باشد که دارای پنج عضو دائمی می­ باشد و در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان­فرانسیسکو تکلیف حق وتو برای این پنج عضو شورای امنیت تعیین شد.

نحوه برگزاری جلسات این سازمان نیز بدین صورت می­ باشد که هرگاه مسئله مهمی بروز کند مجمع عمومی با برگزاری گردهمایی بین‌ المللی توجه جهانیان را به آن جلب کرده و درباره نوع اقدامی که قرار است به انجام برسانند، اجماع جهانی برای همکاری را بدست می‌آورد.

همچنین کشورهای عضو و مؤسسات وابسته در طول هر سال با تشکیل جلسات منظم در مورد امور بین‌ الملل و امور اجرایی که مربوط به این سازمان می­ شود، تصمیم‌گیری می‌کنند.

زبان رسمی سازمان ملل

زبان رسمی سازمان ملل متحد انگلیسی، فرانسوی، روسی، چینی، اسپانیایی و عربی است. زبان های کاری در دبیرخانه انگلیسی و فرانسوی می­ باشد.

در جلسات، نمایندگان می­ توانند به هریک از زبان ­های غیر رسمی ملل متحد صحبت کنند. در چنین مواردی، هیأت نمایندگی باید خواه ترجمه شفاهی، خواه مکتوب، سخنرانی به یکی از زبان­ های رسمی را فراهم آورد.

پرچم سازمان ملل متحد

طرح پرچم این سازمان نقشه ­ای از جهان است که توسط تاج گیاه زیتون احاطه شده است.

نقشه جهان بر قطب شمال متمرکز بوده و تا مدار ۶۰ درجه جنوب عرض جغرافیایی گسترش یافته است. این نوع نمایش اجازه می ­دهد تمامی کشورها به نشانه برابری ملت ­ها دیده شوند بی­ آنکه هیچ کشوری در مرکز پرچم قرار گیرد؛ شاخه زیتون هم نماد صلح است.

چه کشورهایی عضو سازمان ملل متحد هستند؟

تمامی ملت ­های دوست دار صلح که تعهدات منشور را می­ پذیرند و مایل و قادر به اجرای این تعهدات هستند می ­توانند به عضویت سازمان ملل متحد درآیند؛ بنابراین اعضای سازمان ملل متحد تقریباً شامل همه کشورهای مستقلی می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند.

فقط واتیکان، که عضویت در سازمان را نپذیرفته ‌است و چین ملی (تایوان) که عضویتش بعد از عضویت جمهوری خلق چین لغو شد، در سازمان ملل متحد عضو نیستند.

مجمع عمومی، کشور های جدید را به توصیه شورای امنیت به عضویت می­ پذیرد. بنابراین کشور یا سازمان متقاضی عضویت، درخواست و نامه ­ای به دبیرکل تسلیم می ­کند که در آن رسماً بیان می­ دارد به تعهداتش به موجب منشور پایبند است، شورای امنیت تقاضا را بررسی می ­کند.

هر توصیه برای پذیرش باید رأی مثبت ۹ کشور از ۱۵ کشور عضو شورای امنیت را دریافت کند، مشروط بر آن که هیچ یک از پنج عضو دائم چین، فرانسه، فدراسیون روسیه، انگلستان و ایالات متحده آمریکا به تقاضا، رأی مخالف نداده باشند.

حال اگر شورا پذیرش را توصیه کرده باشد، توصیه به مجمع عمومی برای بررسی ارائه می­ گردد. رأی اکثریت دو سوم در مجمع لازم است تا دولت جدید پذیرفته شود. عضویت زمانی مؤثر واقع میشود که قطعنامه پذیرش، تصویب شده باشد.

هدف­ های اصلی و فرعی سازمان ملل متحد کدامند؟

سازمان ملل معمولاً دولت‌ها را به ایجاد قوانین اجبار نمی‌کند ولی آنها را به روش خود متقاعد به تصویب برخی قوانین و مقررات می‌کند و تمامی اعضای آن از حق رأی در جلسه مجمع عمومی این سازمان برخوردارند.

هدف اصلی از تشکیل سازمان ملل، رسیدن به صلح جهانی می­ باشد و در راستای رسیدن به این هدف که به نفع تمامی جوامع انسانی است، کارها و وظایفی بر عهده این سازمان است که از جمله آن ها حل مشکلات بین کشورها و همچنین ارتقاء حقوق بشر می‌باشد، برای این منظور سازمان ملل با وضع قوانین و تشکیل جلسات سالانه و نشست‌ها، سعی در تقویت روابط دوستانه بین کشورهای عضو می­ کند.

علاوه بر این کارهای اصلی، وظایف فرعی دیگری نیز بر عهده سازمان ملل است که موجب ارتقای حقوق بشر و رسیدن به صلح و امنیت بین­ المللی و سعادت بشر خواهد شد.

از جمله این کارها عبارتند از:

تلاش برای ریشه کن کردن فقر و گرسنگی.

بی‌سوادی و بیماری در سراسر جهان.

محافظت و صیانت از فرهنگ های بومی یا تلاش برای اشاعه توسعه پایدار و محیط‌ زیست.

توسعه اقتصادی و یا کمک به ملت‌ها و دولت ها در زمان بلایای طبیعی.

حفظ حقوق و منافع پناهندگان.

پیگیری مسائل حقوق بشری هدف مهم سازمان ملل

از دیگر دلایل اصلی ایجاد سازمان ملل، پیگیری مسائل حقوق بشر بوده است.

منشور ملل متحد تمام اعضای سازمان ملل را ملزم به احترام و رعایت حقوق بشر می‌نماید و همه را موظف می‌داند تا برای رسیدن به این هدف تلاش کند. در ۱۵ مارس ۲۰۰۶ مجمع به اتفاق آراء رای داد که «شورای حقوق بشر سازمان» را جایگزین «کمیسیون حقوق بشر» کند.

هدف اصلی این شورا بررسی موارد نقض حقوق بشر است.

در حال حاضر هفت مجمع وابسته به مجامع معاهده حقوق بشر وجود دارد از جمله: کمیته حقوق بشر و کمیته حذف تبعیض علیه زنان. عبارت «حقوق بشر» هفت بار در منشور سازمان ملل تکرار شده است و یکی از اصول سازمان به شمار می‌رود. در سال ۱۹۴۸، اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر، در پاریس به تصویب رسید.

مفاد این اعلامیه، حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند مشخص کرده ‌است.

با توجه به مطالب ذکر شده می ­توان اهداف سازمان را در چهار محور زیر خلاصه کرد:

حفظ صلح و امنیت بین­ المللی

توسعه روابط دوستانه میان ملل

همکاری در حل مشکلات بین­ المللی و ترویج احترام به حقوق بشر

ایجاد مرکزی جهت هماهنگ کردن اقدامات ملت­ ها

بودجه سازمان ملل متحد از چه طریقی تامین می­شود؟

بودجه سازمان را کشورهای عضو بر اساس مشارکت‌های داوطلبانه و برنامه‌ ریزی شده تأمین می‌کنند. دبیرخانه سازمان ملل بر اساس ارزیابی های موسسات مالی حرفه‌ای بودجه ۲ سالانه سازمان را تعیین و سهم هر کشور را اعلام می نماید.

طرح بودجه به مجمع عمومی ارائه می‌شود، مجمع عمومی بودجه را تصویب و به کشورها ابلاغ می‌نماید.

معیار محاسبه سهم کشورها تولید ناخالص ملی هر کشور است. به این ترتیب سهم اصلی را در تأمین بودجه سازمان، کشورهای پرجمعیت و پیشرفته صنعتی دارند و کشورهای کوچک و جهان سومی بخش ناچیزی از هزینه‌ های سازمان ملل را پرداخت می‌کنند.

بودجه برنامه‌ های خاص سازمان ملل که در بودجه معمول در نظر گرفته نمی‌شوند (مثلاً یونیسف یا صندوق توسعه انسانی ملل متحد) از محل مشارکت­ های داوطلبانه دولت‌ها تأمین می‌گردد.

منشور سازمان ملل چیست؟

منشور، در واقع سند تشکیل دهنده سازمان ملل و هدایت کننده تمامی تعهدات سازمان است. حقوق و تعهدات کشورهای عضو را تعیین و ارکان و شیوه کار ملل متحد را مشخص می­کند. هنگامی که کشوری عضو سازمان ملل متحد می­شود، اهداف و قواعد منشور را قبول می­ کند.

منشور به عنوان معاهده­ ای بین­ المللی، اصول عمده روابط بین­ الملل را از برابری حاکمیت کشورها گرفته تا جلوگیری از استفاده از زور در روابط بین المللی تدوین می­ کند. منشور سازمان ملل در تاریخ ۲۶ ژوئن سال ۱۹۴۵ در سانفرانسیسکو در پایان کنفرانس ملل متحد درباره تشکیل یک سازمان بین ­المللی به امضاء رسید و در اکتبر همان سال لازم­ الاجرا شد.

منشور صراحتاً در پی نظام قانونمندی بود که اطمینان دهد بخش بسیار ناچیزی از درآمدها و منابع اقتصادی کشورهای جنگ زده صرف تولید تسلیحات نظامی می‌شود.

ابداع سلاح‌های هسته‌ای چند هفته پس از امضای منشور و طرح موضوع کنترل تسلیحات و خلع سلاح واقع گردید. در واقع اولین قطعنامه سازمان ملل در اولین نشست مجمع عمومی در ۲۴ ژانویه ۱۹۴۶ با عنوان تأسیس کمیسیون ویژه کشف انرژی اتمی بود که خواستار ارائه راهکار جهت مقابله با توسعه سلاح‌های هسته‌ای و کلیه جنگ‌افزارهای کشتار جمعی شد.

مذاکراتی که بین ملل مختلف در سازمان ملل اتفاق می افتد، بعد از تصمیم گیری و تصویب به شکل قرارداد و معاهده درمی‌آید و بدین ترتیب از مشاجرات بین­‌المللی پیشگیری می‌شود و طبق قوانین سازمان ملل هرگونه اختلاف و مشاجره­ ای باید به دادگاه ویژه ارجاع و در آنجا حل و فصل گردد.

ارکان اصلی و فرعی سازمان ملل متحد کدامند و چه وظایفی برعهده دارند؟

در منشور سازمان ملل متحد، ارکان اصلی سازمان را شش مورد معرفی کرده است که عبارتند از:

۱- مجمع عمومی: رکن مشورتی اصلی سازمان ملل متحد است که از نمایندگان تمامی کشورهای عضو تشکیل شده که هر یک از آنان دارای یک رای است. تصمیم­ گیری درباره مسائل مهم مانند صلح و امنیت، پذیرش اعضای جدید و مسائل بودجه، نیازمند دو سوم آرا است. تصمیم ­گیری درباره مسائل دیگر با اکثریت آرا انجام می­ شود.
به علت وجود تعداد قابل توجهی از مسائل مقتضی بررسی، مجمع عمومی موضوعات را میان شش کمیته اصلی و سایر نهادهای تابعه توزیع می ­کند، این کمیته ­ها عبارتند از:

کمیته اول: به موضوعات خلع سلاح و امنیت بین­ المللی می­ پردازد.

کمیته دوم: در اقتصاد و مسائل مالی متخصص است.

کمیته سوم: به موضوعات اجتماعی، بشردوستانه و فرهنگی می­ پردازد.

کمیته چهارم: به مسائل سیاسی خاص و مسائل مرموز به استعمار زدایی می­ پردازد.

کمیته پنجم: در امور اداری و مسائل مربوط به بودجه مشغول به کار است.

کمیته ششم: مسائل حقوقی را مورد بررسی قرار می ­دهد.

۲- شورای امنیت: بر اساس منشور، مرجع اصلی تصمیم‌گیری برای صلح و امنیت بین‌المللی، شورای امنیت می ­باشد. این شورا دارای ۱۵ عضو می باشد که پنج عضو دائم و ۱۰ عضو دیگر برای مدت ۲ سال از سوی مجمع عمومی انتخاب می ­شوند و هر عضو یک رأی دارد.

شورای امنیت در همه اختلافات یا اوضاعی که ممکن است منجر به بروز درگیری بین ­المللی شود تحقیق می­ کند و روش­ های حل و فصل اختلافات را توصیه می ­کند یا اینکه اقدام در برابر هرگونه تهدید یا عمل تجاوز را توصیه می­ کند. همچنین به مجمع عمومی توصیه می ­کند که چه کسی باید به عنوان دبیر کل سازمان ملل متحد تعیین شود.

برخلاف مجمع عمومی، شورای امنیت جلسات عادی ندارد ولی در عوض می ­توان آن را در هر زمان برای تشکیل جلسه با اطلاع قبلی بسیار کوتاهی فراخواند. اعضاء به نوبت و هربار یک ماه ریاست شورای امنیت را برعهده دارند. آنها بر اساس حروف الفبای انگلیسی نام دولت­ های عضو که نماینده­ شان هستند، خدمت می ­کنند.

برای تصویب یک قطعنامه در شورای امنیت، ۹ عضو از ۱۵ عضو باید رای «آری» بدهند، با این حال اگر هریک از ۵ عضو دائم رأی «نه» بدهد، چنین رایی اغلب به عنوان وتو مورد اشاره قرار می ­گیرد؛ بنابراین قطعنامه تصویب نمی ­شود.

هنگامی که یک کشوری تصمیمات شورای امنیت را نادیده می ­گیرد، شورا می­ تواند به اقدامات متعددی برای اطمینان از اجرای تصمیماتش دست بزند. مثلاً اگر یک کشور صلح را تهدید یا نقض کند و یا مرتکب اقدام تجاوزکارانه ای شود، شورا می­ تواند تحریم ­های اقتصادی، تجاری و تسلیحاتی تحمیل کرده، سفرها را ممنوع نموده و محدودیت ­های دیپلماتیک وضع کند.

شورا همچنین می ­تواند استفاده از زور را در موارد خاص تجویز کند اما به طور معمول این آخرین راه حل بوده و صرفاً موقعی به کار گرفته می ­شود که همه روش ­های صلح­ آمیزِ حل و فصلِ اختلافات مورد استفاده قرار گرفته باشد.

شورای امنیت می ­تواند ائتلافی از دولت ­های عضو برای بکارگیری همه راه­ حل ­های لازم ازجمله اقدام نظامی را برای مقابله با جنگ تجویز کند.

۳- شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECO SOC): برای هماهنگی در زمینه­ های مربوط به توسعه اقتصادی و اجتماعی (مانند فقر و معیشتِ بهتر) مربوط به سازمان ملل و نهادهای تخصصی می ­باشد.

همچنین به کشورها کمک می­ کند تا بر سر چگونگی بهبودی شرایط آموزش و پرورش و بهداشت و همچنین چگونگی ترویج احترام و رعایت حقوق بشر و آزادی­ های مردم در همه جا به توافق برسند. رای­ گیری در شورا بر اساس اکثریت بوده و هر عضو، یک رأی دارد.

۴- دبیرخانه سازمان ملل متحد: متشکل از کارکنانی با ملیت ­های گوناگون است که در محل­ های کار خود در سراسر جهان مشغول انجام وظیفه هستند و کارهای روزمره سازمان را انجام می ­دهند.

در رأس دبیرخانه، دبیرکل قرار دارد که به وسیله مجمع عمومی به پیشنهاد شورای امنیت برای دوره های ۵ ساله قابل تمدید منصوب می­ شود. انتصاب دبیرکل، به شیوه چرخش منطقه ­ای می­ باشد.

۵- دیوان بین‌المللی دادگستری: مهم‌ترین رکن قضایی سازمان ملل است که در سال ۱۹۴۵ تاسیس شد و کار خود را در آوریل ۱۹۴۶ آغاز کرد. مقر آن در کاخ صلح شهر لاهه هلند قرار دارد. این دیوان به عنوان دادگاه جهانی مشهور است، اختلاف های حقوقی بین کشورها را حل می­ کند و همچنین به سازمان ملل متحد و کارگزاری ­های تخصصی آن نظر مشورتی ارائه می ­دهد.

دیوان از ۱۵ قاضی تشکیل شده که به وسیله مجمع عمومی و شورای امنیت بر مبنای صلاحیتشان انتخاب می ­شوند. دوره خدمت قضات دیوان ۹ سال است که می ­توانند دوبار انتخاب شوند ولی هیچ دو قاضی نمی­ تواند از یک کشور باشند.

دیوان در مقام قضاوت به اختلافات بین ­المللی مربوط به حقوق اقتصادی، حفاظت از محیط زیست، حق عبور، استفاده از زور، دخالت در امور داخلی کشورها، روابط دیپلماتیک، گروگانگیری، حق پناهندگی و تابعیت رسیدگی می­ کند.

۶- شورای قیمومت: در سال ۱۹۴۵ بر اساس منشور تشکیل شد تا بر کار ۱۱ سرزمین قیمومتی که تحت اداره ۷ کشور عضو سازمان ملل قرار داده شده بودند نظارت بین ­المللی به عمل آورد و اطمینان حاصل کند که گام­ های کافی برای آماده سازی این سرزمین­ ها در مسیر حکومت بر خود یا استقلال برداشته شود.

از اول نوامبر ۱۹۹۴ با توجه به اینکه تمامی سرزمین­ های تحت قیمومت به عنوان کشورهای جداگانه یا از راه پیوستن به کشورهای مستقل همسایه به خودمختاری یا استقلال دست یافتند، این شورا دیگر فعالیت نمی­ کند.

در منشور، علاوه بر شش رکن اصلی، ارکان فرعی­ نیز ذکر شده است که عبارتند از:

یونسکو

سازمان بازدارندگی از به‌ کارگیری جنگ‌ افزارهای شیمیایی

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

سازمان منع تجارت بین‌المللی گونه‌ های در حال انقراض (سایتس)

کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان

صندوق جمعیت سازمان ملل متحد

سازمان­ های تخصصی سازمان ملل متحد کدامند و چه وظیفه ­ای برعهده دارند؟

این سازمان‌های تخصصی که در واقع زیرمجموعه سازمان ملل متحد هستند، نهادهای وابسته به شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد را اداره می ­کنند. برخی از این سازمان­ ها به موجب پیمان ‌نامه ‌های دو یا چند جانبه میان کشورها، به وجود آمده‌اند؛ ولی به مرور زمان همگی تحت رهبری نظام سازمان ملل متحد درآمده ­اند.

برخی از این سازمان­ ها عبارتند از:

• سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد
• سازمان بین ‌المللی هوانوردی غیرنظامی
• سازمان بین‌المللی کار
• سازمان بین ‌المللی دریانوردی
• آژانس بین المللی انرژی اتمی
• هیات میان ‌دولتی تغییرات آب ‌و هوایی
• سازمان توسعه صنعتی ملل متحد
• دادگاه ویژه سیرالئون
• اتحادیه بین‌ المللی مخابرات
• برنامه مشترک ملل متحد در برابر ایدز
• کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد
• برنامه توسعه سازمان
• کمیسیون حقوق تجارت بین‌الملل
• برنامه محیط زیست
• دفتر مقابله با مواد مخدر و جرائم
• سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان
• صندوق مشارکت جهانی و صندوق توسعه زنان
• دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
• صندوق جمعیت ملل متحد
• کمیساریای عالی پناهندگان
• برنامه اسکان بشر و شورای حقوق بشر
• صندوق کودکان، سازمان بهداشت جهانی و ….

وظیفه اصلی هر یک از این سازمان­ های تخصصی این است که باید در راستای تحقق اهداف سازمان فعالیت کنند.