اصطلاح مسئولیت در حقوق، به تعهداتی گفته می‌شود که شخص در مقابل دیگری برعهده دارد، که این تعهدات یا به موجب عقد و قرارداد ایجاد می‌شود یا خارج از قرارداد. برای مثال زمانی که شخص الف مال متعلق به شخص ب را تلف می‌کند در قبال او مسئولیت پیدا می‌کند و ملزم به جبران خسارت وی است.
حال در صورتی که چند نفر مجتمعاً و با هم موجب ورود خسارت به دیگری شوند سؤالی که پیش می‌آید این است که هرکدام به چه میزان مسئول اند؟ آیا به طور مساوی مسئول جبران خسارت هستند یا هرکدام به نسبت خسارتی که وارد کرده‌اند مسئولیت دارند؟ یا در صورتی که چند نفر در مقابل دائن متعهد به پرداخت دین هستند، هر کدام مسئول پرداخت تمام دین است یا مسئول پرداخت نسبتی از دین؟
علاوه بر این، بحث مسئولیت نسبی در حقوق تجارت هم قابل بحث است شرکت‌های تجاری موجبی برای سرمایه‌گذاری و پیشرفت نظام اقتصادی کشور هستند.
شرکت‌های تجاری انواعی دارند و بسته به نوع شرکت مسئولیت شرکا در آن نیز متفاوت است. در این نوشتار قصد داریم تا به بررسی مسئولیت نسبی و شرایط آن در قانون تجارت بپردازیم.
تعریف مسئولیت نسبی
مسئولیت نسبی در مقابل مسئولیت تضامنی قرار دارد و ناظر به فرضی است که چند نفر متعهد به انجام تعهد و اداء دین یا جبران خسارت هستند و مسئولیت هر کدام به نسبت خسارتی است که وارد کرده اند یا تعهدی است که بر عهده آنها قرار گرفته است. در حقوق ایران مسئولیت نسبی در روابط کارگر و کارفرما مورد پذیرش قرار گرفته است.
زمانی که کارگر در اثر حادثه ی ناشی از کار دچار آسیب می‌شود کارشناس با تعیین سهم هر کارگر و کارفرما در ایجاد حادثه آنها را به نسبت تقصیرشان مسئول می داند.
مثلاً در یک حادثه کارگر ۳۰ درصد و کارفرما ۷۰ درصد مقصر شناخته می شود که در این جا کارفرما به نسبت ۷۰ درصد باید خسارت کارگر را جبران کند. علاوه بر این در حقوق تجارت هم مسئولیت نسبی مورد پذیرش قرار گرفته است.
شرایط مسئولیت نسبی در قانون تجارت
شرکت های تجاری انواعی مختلفی دارند که در ثبت و مسئولیت شرکا باهم تفاوت هایی دارند. گاهی دو یا چند شخص برای انجام فعالیت تجاری شرکتی را تشکیل می دهند، در صورتی‌که در قالب شرکت نسبی باشد و در زمان انحلال دارایی شرکت برای پرداخت بدهی های شرکت کافی نباشد مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سهم‌الشرکه ای است که به شرکت آورده اند.
برای مثال اگر کل سرمایه شرکت ۱۰۰ هزار تومان باشد و شخص الف ۲۰ هزار تومن سرمایه به شرکت آورده باشد حال اگر شرکت منحل شود و بدهی شرکت ۱۰۰۰۰۰۰ تومان باشد شخص الف به میزان ۲۰۰ هزار تومان مسئول پرداخت بدهی شرکت است.
البته همان طور که فوقا گفته شد در صورتی شرکا مسئول پرداخت دیون شرکت هستند که اولا شرکت منحل شده باشد و ثانیا دارایی شرکت برای پرداخت بدهی های شرکت کافی نباشد، با این‌حال تا قبل از انحلال شرکت شرکا مسئول پرداخت بدهی‌های شرکت نیستند و دیون شرکت از خود شرکت مطالبه می شود .
همچنین ماده ۱۴۲ قانون تجارت در خصوص مسئولیت مدنی هیئت‌مدیره و مدیرعامل مقرر می‌دارد:
« هر یک از اعضای هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلف از قانون یا اساس‌نامه شرکت یا مصوبات مجمع عمومی بر حسب مورد منفردا یا مشترکاً مسئول هستند و دادگاه حدود مسئولیت هر یک را برای جبران خسارت تعیین می کند». در این ماده نیز قانون‌گذار مسئولیت نسبی را مورد پذیرش قرار داده است یعنی هر کدام از آنها را ملزم کرده است که تنها بخشی از خسارت را جبران کنند».
مسئولیت شرکای جدید در شرکت نسبی
مسئولیت شرکای جدیدی که پس از تشکیل شرکت نسبی وایل شد شخصی به عنوان شریک به شرکت وارد شود نسبت به بدهی های شرکت که قبل از ورود او به شرکت ایجاد شده است نیز با سایر شرکا به نسبت سهم‌الشرکه اش مسئولیت نسبی دارد. با این حال شرکاء می‌توانند خلاف این را شرط کنند.
لازم به ذکر است که این قرار تنها بین خود شرکا قابل استناد و معتبر است و در برابر اشخاص ثالث کان لم یکن و غیر قابل استناد است.
لازم به ذکر است که شریک قبلی که سهم‌الشرکه خود را به شریک جدید واگذار کرده است نسبت به بدهی شرکت هیچ مسئولیتی ندارد، چه این دین قبل از خروج او از شرکت ایجاد شده باشد و چه بعد از خروج او از شرکت.
تفاوت مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی
در حقوق ایران زمانی که چند نفر نسبت به یک دین مسئول پرداخت باشند، اصل بر مسئولیت مشترک است نه مسئولیت تضامنی؛ ولی در خصوص اسناد تجاری همه ی مسئولین سند چه صادرکننده چه ظهرنویس و ضامنین در مقابل دارنده سند مسئولیت تضامنی دارند و در عرض یکدیگر اند یعنی طلبکار به هر کدام که خواست برای وصول طلب رجوع کند.
در مسئولیت نسبی هر یک از متعهدین در برابر طلبکار مسئول پرداخت بخشی از دین است و علی‌الاصول دین بطور مساوی بین آنها تقسیم می شود به طور مثال اگر چهار نفر در مقابل شخصی متعهد به پرداخت مبلغ چهارصد هزار تومن باشند، شخص طلبکار می‌تواند از هر کدام از آنها تا صد هزار تومان از طلب را مطالبه کند.
در مقابل زمانی که مسئولیت تضامنی است هر یک از متعهدین در مقابل طلبکار مسئول پرداخت تمام طلب است به این معنی که طلبکار مختار است که به هر کدام از متعهدین که برای وصول تمام یا بخشی از طلبش رجوع کند.
برای مثال در صورتی که چهار نفر در مقابل طلبکار متعهد به پرداخت مبلغ چهار صد هزار تومان باشند و مسئولیت آن ها تضامنی باشد، طلبکار می‌تواند تمام مبلغ چهارصد هزار تومن را از هر یک از آنها که بخواهد دریافت کند یا به انتخاب خود بخشی از آن را از یکی به بخش دیگر مبلغ را از شخص دیگر دریافت کند.
نتیجه گیری
زمانی که چند نفر متعهد به ادای دین و ایفای تعهد یا جبران خسارت می شوند و مسئولیت هر کدام به نسبت خسارتی است که وارد کرده‌اند یا به نسبت تعهدی است که برعهده گرفته‌اند اصطلاحاً گفته می‌شود که مسئولیت نسبی دارند و آن در مقابل مسئولیت تضامنی قرار دارد که هر یک از متعهدین، مسئول پرداخت تمام دین است.
مسئولیت نسبی در حقوق ایران در حوادث ناشی از کار در روابط کارگر و کارفرما و همچنین در قانون تجارت در بخش شرکت‌ها و در شرکت نسبی مورد پذیرش قرار گرفته است.
در صورتی که این شرکت منحل شود و دارایی شرکت برای پرداخت بدهی های شرکت کافی نباشد؛ مسئولیت نسبی دارند و هر یک از شرکا به نسبت سرمایه ای که به شرکت آورده اند مسئول پرداخت بدهی های شرکت هستند.
سوالات مبحث مسئولیت نسبی
به نسبت سرمایه ای است که به شرکت آورده اند. اگر شریکی۱/۳از سرمایه شرکت را تامین کرده است به همین نسبت مسئول پرداخت دیون شرکت است
بله در این فرض نیز اگر بعد از انحلال، دارایی شرکت برای پرداخت دیون آن کافی نباشد شریک مزبور مسئولیت نسبی دارد.
در صورتی که شرکت منحل شده باشد و دارایی شرکت برای پرداخت بدهی آن کافی نباشد.
با سلام درصورت متعدد بودن صادرکنندگان سند نوع مسئولیت آنها چگونه است و چرا؟
در این خصوص دو نظر وجود دارد عده ای می گوین نسبی ولی عده ای مسئولیت را تضامنی میدانند
سلام مسولیت تضامنی یعنی به همه میتوان مراجعه کرد