بعد از موضوعات حقوق خانواده یکی از پرطرفدارترین دعاوی در دادگاهها دعاوی چک است که هم جنبه حقوقی دارد و هم کیفری. علاوه بر این اگر شما چکی داشته باشید می توانید از طریق اجرای ثبتی نیز برای آن اقدام نمایید و از این جهت چک دارای چندین جنبه است که برای مخاطبین جذابیت دارد و در این مطلب قصد داریم روند دریافت چک را از طرق فوق توضیح دهیم.
دسترسی سریع به عناوین:
منظور از چک چیست و چه انواعی دارد؟
طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت؛ چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال‌علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید. اساتید حقوق تجارت تعریف فوق را دارای نقص دانسته و در تعریف چک نوشته اند: « چک سندی است به منظور پرداخت مبلغ معینی که در حساب صادرکننده موجود است و بر روی بانک کشیده می‌شود تا در وجه یا به حواله‌کرد یا حامل پرداخت گردد» همچنین نوشته اند: «چک سندی است که بر روی یک بانک کشیده می‌شود، برای پرداخت مبلغی که در بانک به حساب صادرکننده موجود است به دارنده چک.» و در آخر این که «چک ورقه‌ای است که به وسیله آن صادرکننده مبالغی را که بانک در حساب او نگه داشته خود برداشت می‌کند یا به بانک دستور می‌دهد که آن را به شخص ثالث یا به حواله‌کرد شخص ثالث پرداخت کند.»
طبق ماده ۱ قانون صدور چک؛ انواع چك عبارت است از:
- چك عادی، چكی است كه اشخاص عهده بانك‌ها به حساب جاری خود صادر و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادركننده آن ندارد.
- چك تأیید شده، چكی است كه اشخاص عهده بانك‌ها به حساب جاری خود صادر و توسط بانك محال‌علیه پرداخت وجه آن تأیید می‌شود.
- چك تضمین شده، چكی است كه توسط بانك به عهده همان بانك به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانك تضمین می شود.
- چك مسافرتی، چكی است كه توسط بانك صادر و وجه آن در هر یك از شعب آن بانك یا توسط نمایندگان و كارگزاران آن پرداخت می‌گردد.
تبصره (الحاقی ۱۳/۰۸/۹۷)- قوانین و مقررات مرتبط با چک حسب مورد، راجع به چک هایی که به شکل الکترونیکی (داده پیام) صادر می‌شوند نیز لازم الرعایه است. بانک مرکزی مکلف است ظرف مدت یکسال پس از لازم‌الاجراء شدن این قانون، اقدامات لازم در خصوص چک‌های الکترونیکی (داده پیام) را انجام داده و دستورالعمل‌های لازم را صادر نماید.
چک کیفری چیست
چک ممکن است حقوقی باشد یا کیفری و یا از طریق اجرای ثبت قابل وصول باشد. چک کیفری چکی است که در ماده ۳ قانون صدور چک اوصاف آن آمده است که مقرر داشته: «صادرکنندۀ چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال‌علیه وجه نقد داشته باشد و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده است به صورتی از بانک خارج نماید یا دستور عدم پرداخت وجه را بدهد و نیز نباید چک را به صورتی تنظیم نماید که بانک به عللی از قبیل عدم مطابقت امضا یا قلم‌خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری نماید …»
روند رسیدگی به جرم صدور چک بلامحل
اگر چکی شرایط لازم برای شکایت کیفری را داشته باشد شاکی باید شکوائیۀ خود را در دادسرایی که بانک محال‌علیه صادرکننده گواهی عدم پرداخت در حوزه قضائی آن قرار گرفته است مطرح نماید.
الف)اقدامات قبل از دادسرا در باب چک کیفری کدامند؟
- گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت کنید: دارندۀ چک باید در تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کرده و در صورت عدم پرداخت چک از طرف بانک به هر دلیل از جمله نبود محل یا عدم مطابقت امضا یا دستور عدم پرداخت از طرف صادرکننده و … ظرف ۶ ماه از بانک درخواست گواهی عدم پرداخت چک (برگشت) را بنماید.
- بر اساس گواهی عدم پرداخت شکوائیه تنظیم نمایید: بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت چک، دارندۀ چک باید ظرف مهلت ۶ ماه از تاریخ برگشت چک با تنظیم شکوائیه به دادسرای صالح مراجعه نماید.
ب)در باب چک کیفری در دادسرا چه اقداماتی صورت می گیرد؟
مرحله اول (ابطال تمبر): شما به عنوان شاکی از دو جهت باید تمبر باطل کنید:
- تمبر تصدیق اوراق تقدیمی به دادگاه: طبق بند ۱۱ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین هزینه تطبیق اوراق با اصل آن‌ها در دفاتر دادگاهها و دیوان عدالت اداری و سایر مراجع «۲۰۰۰ ریال» می‌باشد.
- تمبر هزینه شکایت کیفری: که مطابق بند ۱۹ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب سال ۱۳۷۲ هزینه شکایت کیفری علیه صادرکنندۀ چک بلامحل با توجه به مبلغ چک از این قرار است:
- الف)تا مبلغ یک‌میلیون ریال (۱.۰۰۰.۰۰۰ ریال): پانزده هزار ریال+ پنجاه هزار ریال
- ب)نسبت به مازاد تا ده میلیون ریال (۱۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال): چهل هزار ریال
- ج)مازاد بر ده میلیون ریال (۱۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال): یکصد و پنجاه هزار ریال
مرحله دوم (تحویل پرونده به معاونت ارجاع): شاکی بعد از ابطال تمبر و مصدق نمودن تمام اوراق کپی، شکوائیۀ خود را در دادسرا به قسمت معاونت ارجاع تقدیم می‌کند. معاون ارجاع پس از بررسی پرونده در صورت نبودن مانع (رعایت صلاحیت ذاتی و محلی و هزینه و ابطال تمبر) ممکن است با توجه به رویۀ موجود، اقدام به ارجاع پرونده به کلانتری مربوطه و یا یکی از شعبات بازپرسی یا دادیاری نماید که در این دو حالت:
- حالت اول)اگر ارجاع پرونده به کلانتری صورت گیرد: در این حالت قبل از ثبت پرونده در دادسرا پرونده به کلانتری که جرم در حوزۀ آن اتفاق افتاده یا در حوزه آن کشف شده یا متهم در حوزۀ آن دستگیر شده ارجاع داده می‌شود تا تحقیقات لازم توسط کلانتری مربوطه انجام شود.
در این صورت شاکی باید با توجه به محل ارتکاب جرم یا کشف آن به کلانتری مربوط به قسمت (معاضدت قضائی) مراجعه کرده و پس از دستور رئیس بخش مربوطه شکوائیه خود را به قسمت ثبت رایانه تحویل نماید.
پس از ثبت شکوائیه باید آن را در اختیار یکی از ضابطین دادگستری که در آن محل (معاضدت قضائی) مشغول به کار هستند قرار دهد تا اطلاعات و تحقیقات دستور داده شده توسط ضابطین دادگستری مربوطه انجام گیرد و پرونده دوباره به دادسرا ارجاع داده شود. - حالت دوم) که ارجاع پرونده به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی است: در این حالت شاکی پس از تحویل شکوائیه از معاونت ارجاع باید به دادیاری یا بازپرس مشخص شده که قسمت پایین شکوائیه نوشته می‌شود، مراجعه کرده تا پرونده در آن شعبه ثبت گردد. البته ممکن است قبل از ثبت شکایت بازپرس یا دادیار محترم دستوراتی برای انجام تحقیقات مقدماتی برای کلانتری مربوطه صادر نماید که در این صورت شخص باید به کلانتری مربوطه مراجعه نماید و اقداماتی که در حالت اول شرح داده شد را انجام دهد.
مرحله سوم (ارسال پرونده از کلانتری به شعبه مربوطه): وقتی کلانتری تحقیقات مقدماتی که مقام قضائی دستور داده بود را انجام داد به شاکی و مشتکی‌عنه از طریق ابلاغ اخطاریه می‌فرستد که در تاریخ …… ساعت ……. در شعبه …….. در دادسرا …….. حاضر باشید.
در این زمان پرونده را به شعبه مربوطه ارسال می‌کنند و بازپرس یا دادیار محترم با بررسی محتویات پرونده تحقیق و بازپرسی و استنطاق از طرفین شکوائیه و شهود آن‌ها و … تصمیم قضائی خود را خواهد گرفت.
شاکی باید شماره ثبت پرونده خود را در دادسرا و کلانتری دقیقاً یادداشت و نگهداری نماید؛ زیرا در آینده برای پیگیری پرونده لازم خواهد شد و اگر شعبه که پرونده به آن ارجاع داده شده مشخص نباشد، شاکی باید با داشتن کارت شناسایی معتبر به قسمت رایانه در دادسرای مربوطه مراجعه کرده تا شماره پرونده و شعبه‌ای که پرونده به آن ارجاع داده شده به وی اعلام گردد.
روند عملی دریافت مبلغ چک حقوقی
چک های حقوقی عبارتند از:
- چک‌های بدون تاریخ
- چک‌های وعده‌دار
- چک‌های مشروط
- چک‌های تضمینی
- چک‌های سفید امضاء.
برای چک حقوقی به کدام مرجع برویم؟
الف) اگر مستند طلب سند لازم‌الاجرا نباشد: قبل از تشکیل شوراهای حل اختلاف تنها مرجعی که از نظر ذاتی صلاحیت رسیدگی به دعوی مطالبه طلب را داشت دادگاه عمومی حقوقی بود؛ ولی با تصویب قانون شوراها با توجه به مبلغ مورد خواسته خواهان مرجع صالح به رسیدگی به شرح ذیل خواهد بود.
- میزان خواسته دعوی (مطالبه طلب) تا دویست میلیون ریال باشد: در این خصوص ماده ۹ قانون شوراها مصوب سال ۱۳۹۴ مقرر می‌دارد: «… قاضی شورا با مشورت اعضای شورای یک رسیدگی و مبادرت به صدور رأی می‌نماید: الف) دعاوی مالی تا نصاب دویست میلیون (۲۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال…» بنابراین، اگر خواسته دعوی مطالبه طلب تا ۲۰ میلیون تومان باشد باید دادخواست را به شورای حل اختلاف تقدیم نماییم چون مراجع مشارالیه صلاحیت رسیدگی به آن را دارند.
- میزان خواسته دعوی (مطالبه طلب) بیش از دویست میلیون ریال باشد: در این صورت طبق ماده ۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی که اشعار می‌دارد: «رسیدگی نخستین به دعاوی، حسب مورد در صلاحیت دادگاه عمومی و انقلاب است …» باید دعوی خود را در دادگاه عمومی حقوقی بدوی طرح نماییم.
ب) اگر مستند طلب سند لازم‌الاجرا باشد: در صورتی که سند مستند دعوی، لازم‌الاجرا باشد؛ یعنی، سند رسمی یا عادی که بدون صدور حکم از دادگاه قابل صدور اجراییه برای اجرا مدلول سند باشد مانند سند رسمی طلب و چک. در این صورت خواهان می‌تواند برای مطالبه وجه آن به مرجع شبه قضائی (اجرای ثبت) مراجعه نماید تا با رعایت مقررات قانون ثبت اسناد و املاک و آیین‌نامه اجرایی اسناد لازم اجرا مصوب ۱۳۸۷ نسبت به این طلب اجراییه صادر شود.
بیشتر بخوانید: چطور دسته چک بگیرم؟
هزینه دادرسی مطالبه چک چقدر است؟
ماده ۲۳ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴ مقرر می‌دارد: «رسیدگی شورای حل اختلاف در کلیه مراحل، در دعاوی کیفری و غیرمالی معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری و در دعاوی مالی معادل پنجاه درصد (۵۰%) آن است رسیدگی به دعاوی مشمول ماده (۸) این قانون بدون هزینه دادرسی است.»
نحوه تنظیم خواسته دعوی در مطالبه چک
خواسته دعوی مطالبه طلب حسب مورد ممکن است «تقاضای الزام خوانده یا خواندگان به پرداخت مبلغ ………………… ریال به‌علاوه خسارت تأخیر تأدیه وجه از تاریخ ……………….. لغایت ……………….. به انضمام هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله وکیل و بدواً صدور قرار تأمین خواسته معادل وجه مورد مطالبه» باشد یا ممکن است به دلیل عدم مشخص بودن میزان طلب خواسته چنین تقویم گردد: «تقاضای الزام خوانده یا خواندگان به پرداخت مبلغ با جلب نظر کارشناس فعلاً مقوم ……………….. ریال به‌علاوه خسارت تأخیر تأدیه وجه از تاریخ ……………….. لغایت ……………….. به انضمام هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله وکیل» باشد.
دریافت چک از طریق اجرای ثبت
برای صدور اجراییه در مورد چك باید اوراق زیر به ثبت محل تسلیم شود:
- تقاضانامه مخصوص صدور اجراییه؛
- اصل و فتوكپی مصدق چك و برگشتی آن.
هرگاه چك نسبت به قسمتی از مبلغ آن بدون محل باشد، دارندۀ چك نسبت به باقی‌مانده حق صدور اجراییه دارد. هرگاه گواهی‌نامه‌های متعدد و متعارض از بانك صادر گردد صدور اجراییه موكول به رفع تعارض از همان بانک است. دعوا‌ی صادركنندۀ چك در مورد مطالبی كه گاهی به‌عنوان بابت… در متن چك نوشته می‌شود و همچنین مطالب مذكور در ظهر چك در مورد ظهرنویس در اداره ثبت قابل رسیدگی نمی‌باشد و ادارۀ ثبت فقط نسبت به وجه مرقوم در چك اجراییه صادر می‌نماید.
سلام
بنده ساکن شهرستانم. یک فقره چک بمبلغ ۶۸ میلیون تومان مربوط به بانکی در تهران از یک شخص که ساکن تهران هست دریافت کردم. چک فوق در زمان موعود بدلیل نبود وجه وصول نشد. بعد از ۱۷ روز شخص صاحب حساب ۵۰ میلیون تومان در حسابش موجود بود که بنده در شهر خودم برداشت بخشی از چک را انجام دادم یعنی ۵۰ میلیون تومان را برداشت و ۱۸ میلیون تومان بقیه رو برگشت زدم و گواهی عدم پرداخت از باک شهر خودم را دریافت کردم. حال برای وصول مابقی چک در شهر خودم باید شکایت کنم؟ یا باید به تهران بروم؟ آیا شکایت کیفری هم میتوان انجام داد؟ چگونه میتوانم در کوتاهترین زمان به پولم برسم؟ توضیح اینکه صادر کننده چک نمیخواهد مابقی بدهی اش را پرداخت کند.
سلام کوتاهترین مدت اجرای ثبت هست بله شکایت کیفری هم میتوانید بشرطی ۶ماه نگذشته باشد