شرکت نهاد قراردادی است که دو یا چند نفر آن را تشکیل می دهند و هرکدام سهمی را به میان می آورند، چه آن سهم نقد یا مبلغ به ریال باشد یا غیر نقد باشد مانند دفتر، ماشین و… و با این سرمایه شرکت به عملیات و فعالیت های تجاری می پردازند.
شرکت ها در قانون ایران انواع مختلفی دارد و مهم ترین تفاوت آن ها در نوع مسئولیت شرکا یا سهام داران آن است. برخی شرکت ها مسئولیت سهام داران و شرکا آن محدود است به همان میزانی که به شرکت آورده اند و برخی دیگر مسئولیت شرکای آن نامحدود است.
برای تشکیل شرکت و رسمیت یافتن شرکت لازم است که اساسنامه آن شرکت در اداره ثبت شرکتها به ثبت برسد. پس یکی از اسنادی که هنگام تشکیل شرکت باید تنظیم شود اساسنامه است.
اساسنامه در واقع روابط افراد را در شرکت و مهم ترین نکات شرکت را بیان می کند به همین دلیل از اساسنامه به قانون شرکت یاد می شود.
به عبارتی اگر بین شرکا اختلاف شود و یا در شرکت و انتخاب ارکان شرکت اختلاف شود اساسنامه تعیین کننده است، اساسنامه ای که از قبل با پیش بینی مواردی مانند قانون عمل می کند.
در این مقاله قصد داریم تا در مورد اساسنامه و نحوه تنظیم آن سخن بگوییم.
توضیح چند اصطلاح کاربردی قانون تجارت
برای ورود به اساسنامه و شرکت و بررسی آن لازم است چند اصطلاح را توضیح مختصر دهیم.
شرکت سهامی عام
شرکت سهامی عام شرکتی است که از سرمایه تعدادی موسس و مردم تشکیل شده و این سرمایه به صورت سهم بین سهام داران تقسیم شده است.
شرکت سهامی خاص
شرکتی که تشکیل شده بین چند نفر ولی بر خلاف سهامی عام مردم سرمایه آن را تامین نمی کنند.
پذیره نویسی
پذیره نویسی فرآیندی است که در آن اشخاص با امضای سندی و برگه ای سهام دار شرکت سهامی عام می شوند. و سرمایه یک شرکت را تامین می کنند در عوض در سود زیان شرکت هم شریکند.
اساسنامه شرکت چیست؟
در قانون تجارت اساسنامه شرکت را در تمام شرکت ها نام نبرده است و بیشترین موردی که از اساسنامه شرکت سخن میگوید در شرکت سهامی است.
اساسنامه سندی است که درباره اداره شرکت و روابط و قوانین شرکت تعیین تکلیف می کند.
همانطور که در بالا گفتیم اساسنامه شرکت قانون شرکت است و مواردی مثل اختیارات هیئت مدیره، روابط بین شرکا، نحوه اداره شرکت، نحوه تقسیم سود و زیان و… را تعیین می کند که این موارد را بعدا کامل تر اشاره خواهیم کرد.
برای آشنایی بهتر و درک بهتر اساسنامه و چیستی آن باید نگاه مختصری به روند ثبت شرکت داشته باشیم پس از تشکیل آن.
اساسنامه شامل چه موارد می شود؟
آنگونه که بیشتر توضیح خواهیم داد برای تشکیل شرکت و ثبت آن در اداره ثبت شرکت لازم است اساسنامه و اظهار نامه تنظیم شود.
اساسنامه همانطور که گفتیم قانون شرکت یا قانون اساسی شرکت است اما اظهار نامه تقاضایی است برای ثبت شرکت و موسسان با تنظیم آن درخواست ثبت شرکت را می دهند.
اساسنامه و اظهار نامه فرم هایی مشخص هستند و نیازمند پر کردن و تکمیل کردن هستند.
زیرا این فرم ها طبق قانون موادی را پیش بینی کرده است و افراد فقط آن را تکمیل می کنند حال اگر موسسان خواستند که مواردی دیگر را که در نظر دارند اضافه کنند باید در پایین آن اشاره به آن کنند.
موارد درج در اساسنامه شرکت / نحوه تنظیم اساسنامه
اساسنامه که نوعی قانون شرکت محسوب می شود در آن باید مواد یا مواردی پیش بینی شود به این معنا که مواردی را که قانون نام برده و در فرم مخصوصی در اداره ثبت شرکت ها است.
موسسان تکمیل کنند و این اساسنامه با تکمیل آن و توضیح آن ممکن است صفحات متعددی بشود.
که از این پس این صفحات برای مثال ۱۵ یا ۲۰ صفحه به عنوان قانون در شرکت لازم الاجراست.
ماده ۸ لایحه قانون تجارت این مواد را پیش بینی کرده است طبق این ماده موارد زیر باید در اساسنامه تعیین تکلیف شود:
طرح اساسنامه باید با قید تاریخ به امضای مؤسسین رسیده و مشتمل بر مطالب زیر باشد:
- نام شرکت و موضوع شرکت.
- موضوع شرکت به طور صریح و منجز.
- مدت شرکت.
- مرکز اصلی شرکت و محل شعب آن اگر تأسیس شعبه مورد نظر باشد.
- مبلغ سرمایهٔ شرکت و تعیین مقدار نقد و غیر نقد آن به تفکیک.
- تعداد سهام بی‌نام و با نام و مبلغ اسمی آن‌ها و در صورتی که ایجاد سهام ممتاز مورد نظر باشد تعیین تعداد و خصوصیات و امتیازات این گونه سهام.
- تعیین مبلغ پرداخت شدهٔ هر سهم و نحوهٔ مطالبهٔ بقیهٔ مبلغ اسمی هر سهم و مدتی که ظرف آن باید مطالبه شود که به هر حال از پنج سال متجاوز نخواهد بود.
- نحوهٔ انتقال سهام با نام.
- طریقهٔ تبدیل سهام با نام به سهام بی نام و بالعکس.
- در صورت پیش بینی امکان صدور اوراق قرضه، ذکر شرایط و ترتیب آن.
- شرایط و ترتیب افزایش و کاهش سرمایهٔ شرکت.
- مواقع و ترتیب دعوت مجامع عمومی.
- مقررات راجع به حد نصاب لازم جهت تشکیل مجامع عمومی و ترتیب ادارهٔ آن‌ها.
- طریقهٔ شور و اخذ رأی و اکثریت لازم برای معتبر بودن تصمیمات مجامع عمومی.
- تعداد مدیران و طرز انتخاب و مدت مأموریت آن‌ها و نحوهٔ تعیین جانشین برای مدیرانی که فوت یا استعفا می‌کنند یا محجور یا معزول یا به جهات قانونی ممنوع می‌گردند.
- تعیین وظایف و حدود اختیارات مدیران.
- تعداد سهام تضمینی که مدیران باید به صندوق شرکت بسپارند.
- قید این که شرکت یک بازرس خواهد داشت یا بیشتر و نحوهٔ انتخاب و مدت مأموریت بازرس.
- تعیین آغاز و پایان سال مالی شرکت و موعد تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان و تسلیم آن به بازرسان و به مجمع عمومی سالانه.
- نحوهٔ انحلال اختیاری شرکت و ترتیب تصفیهٔ امور آن.
- نحوهٔ تغییر اساسنامه.
نحوه تنظیم اساسنامه / تشکیل تا ثبت شرکت سهامی
کسانی که از ابتدا عزم و اراده تشکیل شرکت را دارند و زمانی را هم صرف امور مقدماتی تشکیل شرکت می کنند، موسسین نام دارند.
در واقع موسسین پیشگامان تشکیل شرکت هستند.
در ابتدا برای تشکیل شرکت، موسسین شرکت باید مبلغی را که قانون تعیین کرده به عنوان سرمایه در نزد بانک بسپارند.
حسابی در این بانک باید تشکیل شود به نام “شرکت در شرف تاسیس”.
پس از این امر موسسین باید اظهار نامه ای به همراه طرح اولیه اساسنامه شرکت را و طرح اعلامه پذیره نویسی سهام امضا کنند همگی و تسلیم اداره ثبت شرکت ها کنند و اگر در شهری اداره ثبت شرکت نباشد تسلیم اداره ثبت اسناد و املاک کنند.
مرجع ثبت شرکت ها پس از بررسی و تطبیق آن اجازه پذیره نویسی را می دهد اگر شرکت سهامی عام باشد.
البته موافقت سازمان بورس هم نیاز است.
حال از تشریفات پذیره نویسی که گذر کنیم.
وقتی که شرکت پس از انجام تشریفات پذیره نویسی اجازه آن را گرفت در شرکت سهامی عام و نه سهامی خاص و پس از اینکه پذیره نویسی انجام شد و سرمایه شرکت توسط مردم تامین شد.
موسسان پس از اینکه مطمئن شدند سرمایه لازم برای شرکت تامین شده، برای اینکه شرکت را تشکیل دهند از مردم یا همان پذیره نویسان دعوت می کنند که شرکت را تشکیل دهند این گروهی که جمع می شوند تا که شرکت را تشکیل دهند، مجمع عمومی موسس نامیده می شود.
این مجمع برای این است که اساسنامه ای را که از قبل طرح اولیه آن توسط موسسان نوشته شده تصویب کند و هیئت مدیره و بازرسان شرکت را نیز انتخاب کند و امور دیگر که در صلاحیت وی است را انجام دهد.
در این مجمع، افرادی که جمع شده اند که باید تعداد خاصی هم باشند از لحاظ تامین سرمایه، اساسنامه شرکت را که فقط در حد طرح اولیه است را تصویب می کنند.
از این پس اساسنامه به عنوان قانون لازم الاجراست و جز در مواردی خاص حق تغییر آن وجود ندارد.
تفاوت اساسنامه در شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص
همانطور که در شرکت سهامی عام خواندیم اساسنامه شرکت را باید موسسین طرح کنند و مجمع عمومی آن را تصویب کند.
پس ما در شرکت سهامی عام یک طرح اساسنامه داریم که قبل از تصویب آن است و یک “اساسنامه” داریم که به بعد از تصویب آن اطلاق می شود.
اما در شرکت سهامی خاص مجمع عمومی موسس در میان نیست و این مجمع را نداریم. لذا تمام موسسان این شرکت اساسنامه را امضا می کنند.
و دیگر نیازمند تصویب مجمعی نخواهد بود مس آن طور که در شرکت سهامی عام تصویب طرح اساسنامه را داریم در سهامی خاص نداریم.
نتیجه گیری
اساسنامه در قانون تجارت برای تمام شرکت ها اشاره نشده است و مهم ترین موردی که از آن نام برده شده در شرکت سهامی است البته در شرکت های در مثل با مسئولیت محدود به آن اشاره شده است.
اساسنامه نحوه اداره را تعیین و مشخص می شود.
مسئله این است اگر شرکتی تشکیل شود قطعا افراد زیادی در سمت های مختلف مثل مدیر یا بازرس یا سهام دار وجود دارند. حتی مجامع مختلف هم تشکیل می شود.
پیش بینی این موارد مثل اینکه چه کسی مدیر باشد، چه کسی بازرس انتخاب می شود، یا اینکه افراد تا چه حدی و دارای چه تعداد سهامی حق رای دارند و موارد بسیاری از این قبیل را که در بالا اشاره کردیم پیش بینی می کند که موسسان آن را تکمیل می کنند و سپس در سهامی عام به تصویب خواهد رسید.
اساسنامه و موارد لازم که در آن درج شده در ماده ۸ لایحه اصلاحی قانون تجارت پیش بینی شده است که در بالا به آن اشاره شد.
سوالات متداول
اساسنامه شرکت تعیین تکلیف می کند که شرکت به چه نحو اداره شود یا اینکه روابط افراد چگونه باشد، چه کسانی باید هیئت مدیره باشند و … در کل قانون شرکت خواهد بود.
اساسنامه مواد مختلفی دارد که در فرم مخصوصی آماده در اداره ثبت شرکت ها است و افراد آن موارد را تکمیل می کنند. اساسنامه در اداره ثبت شرکت ها پس از تنظیم و تکمیل بررسی می شود.
اساسنامه پس از تصویب در سهامی عام یا امضا در سهامی خاص مگر در موارد خاص آن هم به تصویب مجمع عمومی فوق العاده قابل تغییر نیست.
پس از انجام پذیره نویسی و دعوت مجمع عمومی موسس این مجمع که از افرادی نظیر موسسین و پذیره نویسان تشکیل شده درباره اساسنامه از قبل تنظیم شده صحبت کرده و آن را تصویب می کنند.
