مجازات جوجه کشی و حیوان آزاری

این فقط انسان نیست که در زندگی دارای حقوق است و او خود نیز ملزم است حقوق سایر افراد را رعایت نماید بلکه حیوانات نیز دارای حق و حقوقی هستند و افراد باید حقوق آنان را نیز رعایت نمایند. و در صورتی که این حقوق را نقض کنند حیوان آزاری انجام دهد، بایستی مجازات گردند. حیوانات بخشی از محیط زیست یک کشور را تشکیل می‌دهند و برای برقراری توازن نظام طبیعت نقش بسیار مهمی دارند و انسان ها نباید آنها را آزار و اذیت کنند یا شکار کنند هر حیوانی از حقوقی برخوردار است مانند حق حیات، حق درمان، حق آرامش و…، در صورتی که هر یک از این حقوق توسط افراد اینقدر گردد چنین افرادی ناقض حقوق حیوانات تلقی می گردند و مستحق مجازات هستند.

به طور قطع تا به حال راجع به حیوان آزاری و  مصادیق این عمل زشت و شنیع، شنیده اید. با رواج روزافزون استفاده مردم از فضای مجازی این بحث از اهمیت بیشتری نسبت به گذشته برخوردار گردیده چرا که افراد با دیدن صحنه های حیوان آزاری در فضای مجازی به عمل واکنش نشان میدهند و چه بسا با این عمل افکار عمومی دچار تشویش میگردد. با اینکه حیوان آزاری در کشور به وفور رخ میدهد ولی هر چند وقت یکبار مواردی از آن عمومی شده و عکسها و فیلم های مربوط به آن منشتر می گردد و سبب ناراحتی و تشویش اذهان عمومی میشود. هربار به شکلی حیوانات بی دفاع را مورد آزار و اذیت قرار میدهند، از کتک زدن الاغ توسط صاحبش گرفته تا آتش زدن دسته جمعی سگهای ولگرد همه و همه نشان از یک عمل غبر اخلاقی و غیر قانونی و غیر شرعی  علیه حیوانات به نام حیوان آزاری دارد. اینک با دفن هزاران جوجه یکروزه توسط کارگران یک کارخانه بار دیگر بحث حیوان آزاری را باز نموده است. چنین اقدامی از نظر مسئولین و افراد دارای سمت یک عمل غیر اخلاقی و غیر علمی و غیر انسانی تلقی می گردد و لازم است تا از این عمل خودداری گردد.

شناخت حیوان آزاری و بررسی این عمل موضوعی است که نیازمند مطالعه است ما در این نوشتار قصد داریم به تحلیل و بررسی این عمل از منظر حقوقی بپردازیم.

حیوان آزاری چیست و چه مصادیقی دارد

حیوان آزاری یک اخلاق بد اجتماعی است و نوعی اختلال روانی محسوب می‌شود که توسط قانونگذار به عنوان یکی از جرایم شناخته شده است. هیچ انسانی از رنج بردن هیچ موجودی از جمله حیوان خوشحال نمی‌شود و از این بابت اظهار شادی نمی کند بنابراین کسی که با آزار دادن  و کشتن حیوانات شاد و خرسند است علاوه بر این که کار وی غیر اخلاقی و غیر شرعی است نوعی اختلال روانی محسوب می گردد چرا که چنین شخصی سلامت روانی ندارد و این کار ریشه در مشکلات روحی روانی او دارد.

البته حیوان آزاری همیشه به صورت ارادی و عمدی نیست بلکه ممکن است شخص با غفلت و عدم آگاهی خود موجب آزار و اذیت حیوانات گردد زمانی که فرد به صورت آگاهانه به آزار و اذیت حیوانات می پردازد چنین حیوان آزاری را حیوان آزاری فعال می گویند و زمانی که او این عمل را بدون این که اراده کرده باشد انجام می‌دهد حیوان آزاری از نوع حیوان آزاری منفعل خواهد بود.

نکوهش آزار حیوانات در دین

در طول تاریخ حیوان آزاری همیشه مورد نکوهش قرار گرفته است چرا که عقل هر انسان عاقلی این عمل را خلاف اخلاق می داند. به دلیل اهمیت بحث حیوان‌آزاری شعرای زیادی در شعرهای خود به این بحث پرداخته اند و سعی داشته اند تا انسان ها را به نهی از حیوان آزاری تشویق کنند. برای مثال در کشور خود ما سعدی شاعر پرآوازه در کتاب گلستان خود در این مورد میگوید:

چه خوش گفت فردوسی پاکزاد                            که رحمت خدا بر آن تربت پاک باد

میازار موری که دانه کش است                           که جان دارد و جان شیرین خوش است

سپاه اندرون باشد و سنگدل                                که خواهد که موری شود تنگدل

حیوان آزاری در دین مقدس اسلام نیز همواره مورد نکوهش قرار گرفته است و انسانها از این عمل نهی شده اند. در دین اسلام به محبت نمودن و کمک به حیوانات اشاره شده است و هیچ گاه اجازه کشتار یا آزار آنها به انسان‌ها داده نشده است برای مثال به حدیثی از پیامبر اشاره می نماییم که می فرمایند: ” لعنت خدا بر کسی که حیوانات را زجر کش کند ” و یا در حدیث دیگری از حضرت علی علیه السلام که می فرمایند: ” مبادا چیزی را – گرچه سگ هار باشد- مثله کنید”.

در آیات قرآن نیز مواردی وجود دارد که انسانها را را از حیوان آزاری منع نموده است بالغ بر ۲۰۰ آیه از قرآن کریم در رابطه با مسئله حیوان آزاری می باشد که این موضوع بیانگر اهمیت آزار حیوانات است. بنابراین همانطور که حیوان‌آزاری در قانون جرم می باشد و مرتکب آن مستحق مجازات است چنین عملی در شب و دین اسلام نیز منع گردیده است.

حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چه اعمالی حیوان‌ازاری می باشد به عبارت دیگر مصادیق حیوان‌آزاری چه رفتارهایی است؟ دستور کلی انجام دادن اعمال و رفتار هایی که سبب آزار رسیدن به حیوانات گردد حیوان آزاری نام دارد که در این رابطه می‌توان به مصادیقی چون، آزار و اذیت دادن حیوانات از طریق کتک زدن، سوزاندن، وارد نمودن هر نوع ضربه، گرسنه نگه داشتن، بهره کشی، احتکار حیوانات، استفاده از آنها برای انجام تحقیقات که سبب آزار و اذیت آنها گردد، کشتار آنها برای استفاده از پوست برای تهیه چرم و خز، جراحی های غیر ضروری مانند جراحی حنجره برای از بین بردن تارهای صوتی سگ ها که در منازل نگهداری می شود تا با ایجاد سر و صدا مزاحم همسایه ها نباشند، آزار رساندن به حیوانات برای آموزش دادن ورزش های خاص به آنها و…، اشاره نمود. در کشور آمریکا هر بی توجهی و غفلت نسبت به حیوانات و شکنجه دادن آنها و آزار و اذیت کردن آگاهانه حیوانات همچنین آزار و اذیت منظم آنها مانند راه انداختن جنگ بین حیوانات مثل خروس جنگی یا نزاع بین سگ ها و سوء استفاده جنسی از حیوانات و کشتن بی دلیل آن ها از مصادیق حیوان آزاری می باشد. حیوان آزاری از سال ۲۰۱۶ در آمریکا از مصادیق جرایم مهم شناخته شد.

آیا حیوان آزاری جرم است

قانونگذار در بخش تعزیرات از قانون مجازات اسلامی به جرم انگاری حیوان آزاری پرداخته است ولی با وجود این مواد قانونی در این باره کامل نیست کاملاً افراد را از حیوان‌ازاری منع نمی نماید به همین دلیل است که هر چند وقت یک بار شاهد حیوان آزاری هستیم که تصاویر و فیلم های آنها در فضای مجازی دست به دست می گردد و افکار عمومی را دچار تشویش می کند.

همانطور که گفته شد قانونگذار در بخش تعزیرات کتاب قانون مجازات اسلامی عمل حیوان آزاری را به عنوان یکی از جرایم جرم انگاری نموده است و در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی تحت عنوان احراق و تخریب و اتلاف اموال و حیوانات برای حیوان‌آزاری مجازات تعیین نموده است.

به استناد ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی: ” هرکس به عمد و بدون ضرورت حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیواناتی که شکار آنها توسط دولت ممنوع اعلام شده است را بکشند یا مسموم یا تلف یا ناقص کند، به حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد”

همچنین براساس ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی: ” هر کس بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یاسیل حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده نماید به حبس از ۳ ماه تا ۳ سال و یا جزای نقدی از یک و نیم میلیون ریال تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد”

بنابراین مواد مجازات شکار و صید حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده بدون مجوز قانونی عبارت است از سه ماه تا سه سال و یا جزای نقدی از یک و نیم میلیون ریال تا هجده میلیون ریال. منظور از حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده آن است که در مورد این نوع حیوانات، به دلایلی مثل رو به انقراض بودن نسل آنها دولت نه تنها شکار آنها را ممنوع اعلام کرده بلکه آنها را جزو گونه‌های حفاظت شده اعلام نموده است. جرمی که در ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی بیان شده است از مصادیق جرایم غیر قابل گذشت است یعنی با رضایت شاکی مرتکب از مجازات رها نمی شود و جرم وی جنبه عمومی داشته و حتی در صورت گذشت او از بابت جنبه عمومی مجازات خواهد شد.

همچنین بر اساس ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی مجازات شخصی که به عمد و بدون ضرورت حیوان حلال گوشت را که برای کس دیگر است و یا حیوانی که سرپرست خاصی ندارد ولی شکار آن توسط دولت ممنوع اعلام شده را بکشد یا اینکه تلفظ و یا مسموم کند به حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه یا جزای نقدی از یک ملیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال، است.

بیشتر بخوانید: نمونه شکوائیه تلف نمودن حیوانات

بر اساس این ماده حتی اگر خود شخص به صورت مستقیم حیوانات موضوع این ماده را نکشته باشد بلکه سبب کشته شدن این حیوانات و یا تلف شدن یا مسموم شدن آن ها گردد باز مجازات های مذکور شامل وی خواهد شد. ماده ۶۷۹ قانون مدنی به حیواناتی اشاره کرده است که شکار آنها توسط دولت ممنوع اعلام شده است که این ممنوعیت اعم از ممنوعیت مطلق و ممنوعیت فصلی است. مطابق نظریه مشورتی سال ۱۳۸۱، اسب حیوان حلال گوشت بوده و مشمول این ماده می گردد.

با توجه در متن این مواد مشاهده می گردد که صرفاً عمل شکار و یا صید حیوانات و یا جانوران وحشی حفاظت شده و کشتن حیوان حلال گوشتی که برای شخص دیگری است و همچنین شکار این حیوانات ممنوع اعلام شده است سایر اعمالی که می‌تواند مصداقی برای حیوان ‌آزاری باشد توسط قانونگذار جرم انگاری نشده است و فاقد مجازات است.
همچنین در همین اعمال محدود که قانون گذار مجازات مرتکب را جرم انگاری کرده است نیز خللی وجود دارد و آن خلاف این است که در صورتی که این اعمال بر علیه حیوانات غیر حلال گوشت متعلق به دیگری و یا حیوان حلال گوشت که فاقد سرپرست است و شکار حیوانات وحشی که نام آنها به عنوان حیوانات حفاظت شده اعلام نشده مجازاتی در نظر گرفته نشده است مثلاً در صورتی که فردی سگ ولگرد خیابانی را به ضرب گلوله از بین ببرد بر اساس قانون هیچ مجازاتی ندارد و یا اینکه در صورتی که عکس شخصی دست و پای گربه ای را به یکدیگر ببندد و با این کار خود موجب آزار و اذیت آن حیوان را فراهم کند باز فاقد مجازات خواهد بود حتی در صورتی که حیوان حلال گوشتی که متعلق به شخصی است اگر توسط صاحب خود مورد ضرب و جرح قرار گیرد نیز فاقد مجازات برای مرتکب می باشد با این توضیحات خلع قانونی در این امر نمایان می باشد و تا زمانی که این خلاء جبران نشود نمی توان افراد را از حیوان آزاری منع نمود و باید هر چند وقت یک بار شاهد حیوان‌آزاری هایی بود که افکار عمومی را مورد تشویش قرار می دهد.

لایحه مقابله با حیوان آزاری

به منظور رفع خلاء موجود در این زمینه در سال ۱۳۹۱ برای حفاظت از حقوق حیوانات سازمان حفاظت از محیط زیست اقدام به تنظیم لایحه ای به عنوان لایحه مقابله با حیوان آزاری نمود، ولی از سال ۱۳۹۱ تا کنون هنوز این لایحه به مجلس شورای اسلامی تحویل نگردیده است و یا اگر تحویل داده شده است هنوز به عنوان قانون مورد تصویب قرار نگرفته است و هیچکدام از خلأهای موجود را برطرف نکرده است. به دلیل خلأ قانونی و تعلل در زمینه رفع این خلاء ها طرحی به امضای ۱۰۰ نماینده مجلس رسیده است که در مهر ماه ۱۳۹۸ نسبت به آن اعلام وصول گردیده و عنوان آن طرح ممنوعیت حیوان آزاری می باشد.

متن این طرح از این قرار است:

ماده ۱ – از تاریخ تصویب این قانون، حیوان آزاری به هر شیوه و با هر انگیزه ممنوع می باشد و مرتکب یا مرتکبان علاوه بر الزام به جبران خسارت، به مجازات مندرج در این قانون محکوم می‌شوند.
ماده ۲ – موارد زیر از مصادیق حیوان آزاری قلمداد می‌شوند:

الف- ضرب و شتم، شکنجه، مجروح کردن عمدی، جراحی‌های غیرضروری، مثله کردن، ربودن، زندانی کردن، رها کردن حیوان صاحب دار و یا گونه های غیر بومی در محدوده و حریم شهر و روستا و طبیعت، هر نوع سوء استفاده و بهره کشی نامتعارف، جنگ انداختن، نسل کِشی، به کار کشیدن و یا استفاده خارج از توان و یا غیرمتعارف همانند تربیت و استفاده از حیوانات در مقاصد غیرقانونی.

ب- نسل کُشی و استفاده از ابزارهای کشتار گروهی، تخریب مکان زیست یا آشیانه، مسموم کردن حیوان، آب یا خوراک آن و یا تلف کردن حیوان به هر روش.

ج- عدم رعایت ضوابط مربوط به تکثیر و پرورش، نگهداری، حمل و نقل، خرید و فروش، واردات و صادرات که حسب مورد در آیین نامه اجرایی این قانون و یا سایر آیین نامه‌های مربوطه آورده شده است.

د- استفاده از روش های خشن در تربیت یا آموزش حیوان، بکارگیری حیوان برای انجام کارهای نمایشی در معابر و اماکن عمومی و سیرک ها یا بکارگیری حیوان در آزمایشگاه‌ها، مراکز آموزشی یا تحقیقاتی بدون رعایت دستورالعمل ها و کدهای رفتاری مربوطه که به درد و رنج یا آسیب حیوان منجر شود.

ه- هرگونه معاونت، مشارکت در شروع به اقدام اعمال بندهای فوق، تبلیغ، ترویج و آموزش و تشویق به این اعمال به هر شیوه و نیز صدور مجوز برای انجام این اعمال در حکم حیوان آزاری محسوب و مرتکب یا مرتکبان به جبران خسارت و یا مجازات مقرر در این قانون محکوم می‌شوند.

تبصره ۱ – در صورت ابتلای حیوان به بیماریهای لاعلاج و یا به منظور کنترل بیماریهای واگیردار که سلامت محیط و جامعه را به مخاطره می‌اندازد به تشخیص دامپزشک مورد تأیید سازمانهای مربوطه، مرگ آرام و بدون درد حیوان و نیز تلف کردن حیوان با اثباتِ دفاع از نفس از شمول مصادیق حیوان آزاری خارج است.

تبصره ۲ – آزمایشگاه ها، مراکز آموزشی یا تحقیقاتی استفاده کننده از حیوانات، باید همه مجوز لازم از سازمان دامپزشکی کشور را اخذ نمایند و تمام مراحل کار باید زیر نظر افراد متخصص و با در نظر گرفتن روشهای بدون درد انجام پذیرد. استفاده از گونه های حیات وحش از هر نوع و گونه باید با مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست یا حسب مورد سایر سازمان‌های مربوطه باشد.

تبصره ۳- در مواردی که گونه های حیات وحش مورد حیوان آزاری قرار گیرند، مرتکب علاوه بر مجازات های مندرج در این قانون، به مجازات های موضوع قانون صید و شکار محکوم می‌شود.

ماده ۳ – مرتکبین حیوان آزاری به مجازات تعزیری درجه شش (حبس بیش از شش ماه تا دو سال، جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال، شلاق از سی ویک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرائم منافی عفت، محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال، انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها، ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال، ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال، ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال) و حسب مورد، ضبط حیوان، الزام به پرداخت هزینه اقدامات بهداشتی، درمانی و نگهداری حیوان ضبط شده تا پایان مرحله انتقال آن به مکان مناسب، ضبط و مصادره اشیاء و اموال اختصاص یافته به یا تحصیل شده از جرم و متعلقات آن محکوم می‌شوند.

تبصره ۱ – در تمامی موارد، مرتکب علاوه بر پرداخت جزای نقدی به خزانه دولت، باید خسارات وارده به مالک حیوان را در صورتیکه حیوان مالک خصوصی داشته باشد بپردازد.

تبصره ۲ -دادگاه می‌تواند مرتکب یا مرتکبان را متناسب با رفتار ارتکابی، مطابق با ماده ۲۳ و با رعایت ماده ۸۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۰۱ /۰۲/ ۱۳۹۲ حسب مورد به انجام خدمات عمومی رایگان در حوزه حیوانات به عنوان مجازات تکمیلی محکوم نماید.

ماده ۴ – به منظور تدوین سیاست‌های اجرایی در زمینه کنترل جمعیت حیوانات بدون صاحب و یا رها شده در محدوده و حریم شهرها و روستاها و تدوین پیشنهاد ضوابط مربوطه جهت ارائه به مقامات ذی‌صلاح جهت تصویب و فرهنگ سازی در حوزه رفاه و حقوق حیوانات، کارگروهی با مسئولیت وزارت کشور و مشارکت نمایندگانی از سازمان دامپزشکی کشور، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، نیروی انتظامی، قوه قضائیه، سازمان نظام دامپزشکی و سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزهای محیط زیستی مرتبط تشکیل می‌شود. شیوه نامه تشکیل و نحوه کار کارگروه در اولین جلسه کارگروه به تصویب اعضاء می‌رسد.

ماده ۵ – در اجرای این قانون حسب مورد بازرسان سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان دامپزشکی کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و سازمان نظام دامپزشکی پس از کسب آموزش‌ها و مهارت‌های لازم به عنوان ضابط خاص قضایی محسوب می‌شوند.

ماده ۶ – دولت موظف است با هدف آموزش رفتار با حیوانات و پیشگیری از حیوان آزاری، در متون درسی مقاطع ابتدایی و متوسطه، دانشگاهی و حوزه‌های علمیه مفادی را در خصوص تعلیم و تربیت اصول خوش رفتاری با حیوانات اهلی و وحشی لحاظ کند.

تبصره ۱- آیین نامه اجرایی مربوط به این ماده، ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب کمیسیونی متشکل از وزرای آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، جهاد کشاورزی، دادگستری و سازمان محیط زیست می‌رسد.

ماده ۷ – قوه قضاییه موظف است برابر امکانات موجود، شعبی را در تهران و مراکز استانها ویژه رسیدگی به جرائم موضوع این قانون پیش بینی نماید.

ماده ۸ – مبالغ و درآمدهای حاصل از جریمه های این قانون و وجوه ناشی از فروش اشیاء و اموال ضبط شده، به حساب ویژه ای نزد خزانه داری کل کشور، واریز و همه ساله معادل وجوه واریزی از محل اعتبارات ردیف خاصی که در قوانین بودجه سنواتی پیش بینی می‌شود، در اختیار دستگاه هایی که در آیین نامه اجرایی این قانون تعیین خواهد شد، قرار خواهد گرفت تا با همکاری سازمان های مردم نهاد مرتبط، صرف آموزش، فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و نیز حفاظت از حیوانات و تأمین امکانات لازم برای اجرای این قانون شود.

بنا براین بر اساس این طرح هرگونه ضرب و شتم علیه حیوانات و شکنجه نمودن، جراحی های غیر ضرور مثله نمودن از مصادیق حیوان ‌آزاری معرفی شده‌اند و برای این عمل مجازاتی شدیدتر از مجازات‌های مذکور در قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است. مجازات شخصی که اقدام به حیوان آزاری می نماید بر اساس این طرح ۶ ماه تا ۲ سال زندان یا جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال و ۳۱ تا ۷۴ ضربه شلاق می باشد.