داوری یکی از نهاد های حل اختلاف در قانون ایران است. این نهاد را می توان در کنار قضاوت که از طریق دادگاه انجام می شود از شیوه های حل و فصل اختلافات و دعاوی به شمار آورد.
به جز قضاوت و داوری سازش هم یک نوع شیوه حل و فصل دعاوی به شمار می رود.
داوری در قرارداد و غیر قرارداد
در قرارداد هایی که طرفین منعقد می کنند ممکن است در ضمن همان قرارداد پیش بینی کنند که اگر اختلافی از این قرارداد حاصل شود به جای مراجعه به دادگاه، داور به این اختلاف رسیدگی کند، حال داور چه کسی است؟
داور ممکن است یک شخص حقیقی یا حقوقی باشد که طرفین وی را انتخاب می کنند که به اختلافشان رسیدگی کند.
برای مثال آقای احمد با حسین، خانه یا ماشینی را معامله می کنند و در ضمن این قرارداد می آورند که اگر اختلافی پیش آمد؛ آقای علی که مورد شناخت دو طرف هست داور آن اختلاف باشد. این که در ضمن قرارداد داوری را پیش بینی کنند را شرط داوری نیز می نامند.
اما در حالتی دیگر ممکن است که داوری در ضمن عقد نباشد بلکه پس از ایجاد اختلاف طرفین توافق کنند به جای رفتن به دادگاه و صرف هزینه مالی و زمانی بیشتر اختلاف خود را به داوری بسپارند که در این باره تصمیم گیری کند.
اگر دعوا در دادگاه اقامه شده طرفین باز هم می توانند توافق کنند به داوری برود. که این را موافقت نامه داوری نیز می نامند.
امکان برکناری یا عزل داور
داوری ممکن است به یک نفر واگذار شود یا اینکه به چند نفر واگذار شود.
اگر داوری به چند نفر واگذار شود؛ هر یک از طرفین اختلاف داور اختصاصی معرفی می کنند و یک داور به عنوان داور سوم یا سر داور البته الزامی به ۳ داور وجود ندارد بلکه طرفین در این امر اختیار دارند اما مسئله این است که از طرفین بخواهند بیش از یک داور اختلاف را رسیدگی کنند بهتر است تعداد این داوران فرد باشد تا حل اختلاف و رای اکثریت راحت تر به دست آید.
عزل یا برکناری داور واحد یا اختصاصی با توافق و تراضی طرفین امکان پذیر است.
این را ماده ۴۷۲ قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی کرده است:
بعد از تعیین داور یا داوران، طرفین حق عزل آنان را ندارند مگر با تراضی.
نکته مهم آن است یکی از طرفین حتی نمی تواند داور اختصاصی خود را عزل کند بلکه برای عزل داور اختصاصی خود نیازمند تراضی با طرف دیگر است.
به عبارتی باید گفت چون داوری نهادی است که بر مبنای توافق و تراضی است لذا تغییر در آن مثل عزل داور هم نیازمند تراضی و توافق است.
رد داور چگونه است؟
یکی از مواردی که از اصول دادرسی به حساب می آید بی طرفی قاضی است، زیرا اگر برای مثال قاضی ذی نفع باشد ظن این می رود که ممکن است از بی طرفی خارج شود و قانون وی را از آن پرونده منع می کند.
تحت عنوان مصادیق رد دادرس در داوری هم همین گونه است آنچنان که در قضا و دادگاه رد دادرس داریم در نهاد داوری هم مواردی وجود دارند تحت عنوان رد داور با این توضیح که ممکن است آنچنان که گفته شده داور را طرفین با توافق و تراضی هم انتخاب نمایند.
در این جا می گوییم، محدودیتی وجود ندارد چون طرفین آگاهانه و به تراضی تعیین داور کرده اند اما تعیین داور ممکن است با قرعه تعیین شود و همچنین ممکن هم هست که توسط دادگاه تعیین شود در این موارد است که می توانیم بگوییم رد داور وجود دارد.
لازم به ذکر است در مواردی که خود طرفین به توافق داور انتخاب می کنند چون امری توافقی است می توانند داور پیشنهادی را رد کنند و قبول نکنند و به عبارتی نپذیرند اما بعد از اینکه پذیرفتند حق عزل ندارند مگر به تراضی.
حال اگر دادگاه داوران را تعیین کند، دادگاه در تعیین این افراد محدودیت دارد.
ماده ۴۶۹ این محدودیت را بیان کرده است طبق این ماده دادگاه نمی تواند از افراد ذیل به عنوان داور انتخاب کند مگر به تراضی طرفین:
- کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد.
- کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
- کسانی که قیّم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
- کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، درگذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
- کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
- کارمندان دولت در حوزه مأموریت آنان.
اگر دادگاه داوری را که تعیین کرده است یکی از این شرایط را داشته باشد؛ طرف می تواند این داور را رد کند و حاضر به داوری این شخص نشود زیرا در این موارد ترس این می رود که مبادا داور از بی طرفی خارج شود.
مهلت رد داور
ممکن است زمانی که دادگاه داور را تعیین می کند طرفین در آنجا حضور داشته باشند در این صورت از زمان انتخاب تا ۱۰ روز فرصت دارند که تصمیم شان را که مبتنی بر رد داور است اعلام نمایند و اگر در زمان انتخاب داور نبوده اند از زمانی که نام داوران برای ایشان ابلاغ می شود یعنی از زمان ابلاغ تا ۱۰ روز فرصت رد دارند.
دادگاه چون نصب کننده داور است به قضیه رد داور نیز رسیدگی می کند.
موارد ممنوعیت مطلق داور _ موارد باطل بودن رای داور
موارد محدودیتی که در بالا اشاره کردیم می توان گفت نسبی هستند زیرا اگرچه محدود است انتخاب تین نوع داوران اما اگر هر دو طرف راضی باشند اشکالی پیس نمی آید.
اما گاهی انتخاب یک داور محدودیت ندارد بلکه ممنوعیت مطلق دارد به این معنا که این داور ممنوع از داوری است حتی اگر طرفین به وجود او راضی باشند و اگر این داور رای بدهد رای وی باطل خواهد بود.
ماده ۴۷۰: کلّیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی توانند داوری نمایند هر چند با تراضی طرفین باشد. به جز قضات و کارمندان دادگاه،
افراد محجور و افرادی که از طرف دادگاه ممنوع از داوری هستند هم شامل این ممنوعیت هستند.رای چنین داوری باطل است.
همچنین رای داور در موارد ۴۸۹ نیز باطل است:
ماده ۴۸۹ که رای داوری در موارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد:
- رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد.
- داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است.
- داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد، در این صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است ابطال می گردد.
- رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
- رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
- رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده اند.
- قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد.
ماده ۴۹۰ این گونه بیان حکم می کند در باب اقدام به بطلان رای داور: “…. هر یک از طرفین می تواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رای داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رای داور را بخواهد در این صورت دادگاه مکلف است به درخواست رسیدگی کرده، هر گاه رای از موارد مذکور در ماده فوق باشد حکم به بطلان آن دهد و تا رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، رای داور متوقف می ماند.
نتیجه گیری
داوری که در فقه از آن به حکمیت یاد می شود، نهادی است که قانون پیش بینی کرده است برای حل اختلاف.
داور صلاحیت خود را برای رسیدگی به موضوع خاص و مورد اختلاف طرفین از توافق طرفین کسب می کند یعنی طرفین می آیند و توافق می کنند که فرد الف به اختلاف شان رسیدگی کند.
داور را ممکن است توسط یک نفر یا چند نفر انتخاب شود و ممکن است توسط دادگاه هم انتخاب شوند اما در انتخاب داور توسط دادگاه محدودیت هایی وجود دارد که در آن صورت می توان آن داور را رد کرد.
از طرفی پس از آن که داور انتخاب شد به نحو صحیح هیچ یک از طرفین حق عزل و برکناری وی را ندارند مگر بعد از توافق و موافقت هم دیگر.
داوری با فوت یا حجر یکی از طرفین زائل می شود. در بالا به مباحثی مختصر از داوری و امکان برکناری آن پرداختیم.
سوالات متداول
داوری نهادی مثل قضاوت است برای حل و فصل اختلافات. و فایده آن کم هزینه بودن و مبتنی بر توافق طرفین است برخلاف رسیدگی در دادگاه که مبتنی بر قوانین آمره قانون گذار است. ویژگی دیگر آن کم هزینه بودن آن است. برای مثال طرفین ممکن است با طرح دعوا متحمل میلیون ها تومان هزینه دادرسی شوند که به نسبت بهای خواسته است اما در داوری این هزینه ها کمتر است.
بله عزل داور حتی داور اختصاصی نیازمند تراضی و موافقت دو طرف است.
رد داور در مواردی است که هنوز داور قطعی نشده مثل زمانی که دادگاه داور را تعیین می کند اما طرفین فرصت دارند داور را قبول نکنند اما عزل داور برای زمانی است که داوران قطعی انتخاب شده اند که در رد داور فرد می تواند به تنهایی رد کند و قبول نکند اما در عزل نیازمند موافقت دو طرف است.
سلام ، بنده در آزمون کتبی داوری تخصصی خانواده سال۱۴۰۰ قبول شده ام و در آینده نزدیک به مصاحبه شفاهی دعوت خواهم شد ، حال سوال بنده این است که در مصاحبه شفاهی چه سوالاتی و ازچه منابعی خواهند پرسید؟ ممنون
سلام: سوالات شفاهی متعلق به منابع درسی خودتان خواهد بود و یک سری سوالات احکام و روانشناسی و اطلاعات عمومی
سلام اگر داوری که بین دو طرف انتخاب شده طرف دوم او را اصلا نمیشناخته ودر اصل وکیل و دوست طرف اول قرار داد باشد آیا میتوان او را عزل کرد درضمن بعدا طرف دوم متوجه این شده که داور دوست ووکیل طرف اول بوده
سلام: خیر قابل عزل یکطرفه نیست و باید با توافق از بین ببرید
برای آنکه داور مرضی الطرفین را که دادگاه معرفی کرده را بخواهیم عوض شود چه کار باید انجام داد
سلام: باید به توافق طرف مقابل خودتان اقدام به انتخاب داور مجددا نمایید.
سلام
پیمانکار هستم طی توافق با طرف قراردادم که یک وکیل است مقرر شد که فردی را که آشنای وی بود بعنوان داور حل اختلاف قراردهیم و در توافق داوری همچنین مقر شد رای داور قطعی و غیر قابل اعتراض تا ۳۰سال باشد
حال داور رای خود را تماما به ضرر بنده صادر نموده است
چگونه میتوانم به رای صادره اعتراض کنم