آزادی بیان چیست؟ | آزادی بیان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

آزادی مفهومی پر مناقشه است که هر جامعه ای با توجه به قوانین و فرهنگش که دارد؛ تعاریف مختلفی از آن ارائه می دهد. در طول زمان با پیشرفت جوامع مدنی، مفهوم و محدوده ی آزادی بیان نیز دچار تغییر و تحولاتی شده است.

این تغییرات در بحث معنای آزادی، متوقف نخواهد شد و تا زمانی که بشر بر روی کره ی خاکی زنده است مفه آزادی نیز سایه به سایه او در حال حرکت و ارتقاء خواهد بود.

یکی از انواع آزادی، آزادی بیان است که در واقع جزء مهم ترین حقوق اساسی افراد محسوب می شود.

همچنین در قانون اساسی کشور ایران نیز درباره ی آزادی بیان صحبت شده است.

در این بخش درباره ی آزادی بیان مطالبی ارائه خواهد شد.

آزادی بیان چیست؟

اعلامیه جهانی حقوق بشر را تقریبا اکثر کشور ها پذیرفته اند و از این رو از اهمیت بسزایی برخوردار است.

ماده ۱۹ این اعلامیه در خصوص آزادی بیان اشعار دارد:

هر کس آزاد است هر عقیده ای را بپذیرد و آن را به زبان بیاورد و این حق شامل پذیرفتن هرگونه رای بدون مداخله اشخاص می باشد و می تواند به هر وسیله که بخواهد بدون هیچ قید و محدودیت به حدود جغرافیایی، اخبار و افکار را تحقیق نماید و دریافت کند و انتشار دهد.

هر کشوری که این اعلامیه را پذیرفته پس آزادی بیان را نیز باید بپذیرد.

البته لازم به ذکر بعضی اوقات کشور ها به ظاهر بحث آزادی بیان را پذیرفته اند یا حتی در قوانین خود اعمال کرده اند؛ اما در واقع از ناقضین حق آزادی بیان هستند و شهروندان آن ها حق هیچ گونه ابراز عقیده ای را ندارند.

فلسفه آزادی بیان در کشورها برای بیان نظرات و انتقادات به صورت آزادانه است، بدون اینکه ضمانت اجرا داشته باشد یا خطری تهدیدشان کند.

آزادی بیان در ایران

بحث آزادی بیان در کشورها امری است که فارغ از استاندارد و تعریف جهانی، بستگی به عرف جوامع دارد. در ایران نیز قانون اساسی، اصلی درباره ی آزادی بیان دارد.

اصل ۱۹ قانون اساسی اشعار دارد:

تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ‌ کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مواخذه قرار داد.

همچنین در منشور حقوق شهروندی نیز بخشی به آزادی بیان اختصاص داده شده است.

ماده ۲۶ این منشور مقرر می دارد:

هر شهروندی از حق آزادی بیان برخوردار است. این حق باید در چارچوب حدود مقرر در قانون اعمال شود. شهروندان حق دارند نظرات و اطلاعات راجع به موضوعات مختلف را با استفاده از وسایل ارتباطی، آزادانه، جستجو دریافت و منتشر کنند.
دولت باید آزادی بیان را به طور خاص در عرصه های ارتباطات گروهی و اجتماعی و فضای مجازی ازجمله روزنامه، مجله، کتاب، سینما، رادیو، تلویزیون و شبکه های اجتماعی و مانند این ها طبق قوانین تضمین کند.

عدم حق اعمال فشار برای بیان عقیده

در واقع دولت از آزادی، استقلال، تنوع رسانه ها در چارچوب قانون حمایت می کند. هیچ مقامی حق ندارد برخلاف موازین قانونی برای انتشار یا عدم انتشار اطلاعات یا مطالب درصدد اعمال فشار بر مطبوعات و سایر رسانه ها برآید یا به سانسور یا کنترل نشریات و سایر رسانه ها اقدام کند.

به طور کلی ماهیت آزادی بیان، انتقاد است و نقد صحیح موجب رشد و بالندگی کشور و مسئولین خواهد بود.

حال اگر اعمال فشار بر رسانه یا افراد موجب شود آن ها دیگر تمایلی به ابراز عقیده نداشته باشند، به مرور اشتباهات در یک کشور افزایش یافته و به مرور زمان موجب پسرفت خواهد بود.

آزادی بیان در قانون اساسی

تفسیر آزادی بیان در قانون اساسی دارای ابهام است.

مجلس شورای اسلامی در طرح دادگاه عالی صیانت از قانون اساسی بیان کرده است:

هر کس مبادرت به تفسیر قانون اساسی که از وظایف شورای نگهبان است کند و بر مبنای آن عملی را انجام و یا ترک فعلی کند به تحمل شش ماه تا دو سال حبس محکوم می شود.

در واقع این مطلب ارائه شده توسط مجلس شورای اسلامی مصوبه آزادی بیان در خصوص قانون اساسی را مور ابهام و تردید قرار می دهد.

همچنین اصل ۹۸ قانون اساسی بیان می دارد:

تفسیر قانون اساسی به عهده ی شورای نگهبان است که با تصویب سه چهارم آنان انجام می شود.» عده ای را بر این عقیده سوق داده است که تفسیر قانون اساسی به طور انحصاری در اختیار و حیطه ی شورای نگهبان است اما به نظر می رسد این تفسیر خود آزادی بیان و اصل مهم قانون اساسی را زیر سوال می برد که هیچ کس حق نداشته باشد راجع به قانون اساسی کتاب بنویسد یا مقاله ای را چاپ کند.

لذا حتی اگر شورای نگهبان حق تفسیر قانون اساسی را به طور مستقل داشته باشد؛ این امر مطلقا حق تفسیر قانون اساسی را از سایرین سلب نکرده و مناقاتی ایجاد نمی کند.

نتیجه گیری

آزادی بیان جز یکی از مهم ترین حقوق های شهروندی انسان ها در جوامع امروزی محسوب می شود. همه انسان ها آزاد هستند تا عقاید خود را به زبان آورند.

در واقع آزادی بیان کمک به بالندگی و رشد دولت ها می کند، زیرا در اغلب اوقات صحبت های این چنینی دارای جنبه های انتقادی می باشد. همچنین با پیشرفت جوامع مدنی، آزادی بیان از لحاظ حد و مرز دارای دگرگونی و تغییراتی شده است که رفته رفته منجر به آزادی بیشتر انسان خواهد شد.

لازم به ذکر است مفهوم آزادی بیان هر چند به نظر در تمام دنیا یکی است، اما باید این نکته را در نظر داشت که با توجه به فرهنگ و اعتقادات هر سرزمینی، مرز و محدوده ی این آزادی متفاوت است.

همچنین در کشور ما، قانون اساسی نیز به بحث آزادی بیان پرداخته است.

اصل ۱۹ قانون اساسی اشعار دارد:

تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ‌ کس را نمی‌ توان به صرف داشتن عقیده‌ ای مورد تعرض و مواخذه قرار دارد.

سوالات متداول