طبق ماده ۲۴۹ ق.ت، برات دهنده، «کسی که برات را قبول کرده و ظهرنویس ها در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی دارند. دارنده برات در صورت عدم تأدیه و اعتراض می تواند به هر کدام از آنها که بخواهد منفردا یا به چند نفر یا به تمام آنها مجتمعا رجوع نماید. همین حق را هر یک از ظهرنویس ها نسبت به برات دهنده و ظهرنویس های ماقبل خود دارد. اقامه دعوا بر علیه یک یا چند نفر از مسئولین موجب اسقاط حق رجوع به سایر مسئولین برات نیست اقامه کننده دعوا ملزم نیست ترتيب ظهرنویسی را از حیث تاریخ رعایت کند.
طبق نص ماده ۲۷۹ ق.ت، برات باید در سررسید یا وعده مطالبه شود. دارنده نهایی برات بعد از سررسید ظرف ده روز باید به براتگیر مراجعه کند. در صورتی که براتگیر وجه برات را پرداخت نکرد، دارنده مکلف به اعتراض عدم تأدیه است. پس از اعتراض عدم تأدیه دارنده می تواند به سایر مسئولین برات مراجعه کند.
پس شرط تحقق مسئولیت تضامنی عبارتند از:
- مراجعه به براتگیر بعد از سررسید
- اعتراض عدم تأدیه در صورت عدم پرداخت وجه از سوی برانگیر
- مسئولیت تضامنی صادر کننده، ضامن، ظهرنویسان
دارنده ملزم نیست که ترتیب ظهرنویسی را رعایت کند، مثلا اگر چهار ظهرنویس وجود داشته باشد ابتدا می تواند به ظهرنویس دوم مراجعه کند. همچنین اگر مبلغ برات دویست هزار تومان باشد، دارنده می تواند مبلغ پنجاه هزار تومان را از صادرکننده و مابقی را از ظهرنویسان ما کل مبلغ را از یک نفر بخواهد زیرا مسئولیت به صورت تضامنی است.اگر پنج ظهرنویس و یک صادر کننده در براتی حاضر باشند و دارنده وجه برات را دریافت کند، ظهرنویس چهارم و پنجم بری الذمه می شوند و ظهر نویس سوم می تواند به صادرکننده و ظهرنویس اول و دوم و براتگیر مراجعه کند. پس مراجعه فقط نسبت به ایادی ماقبل امکان پذیر است.
نکته: در ظهرنویسی به عنوان وکالت، شخصی که وکیل در وصول وجه برات است در مقابل دارنده مسئول پرداخت نمی باشد.
مسئولیت صادر کننده برات
صادر کننده برات حتی در صورت قبولی برات توسط براتگیر در برابر دارنده سند مسئول است. همچنین صادر کننده، چه محل برات را به براتگیر رسانده باشد و چه نرسانده باشد، باز هم مسئول پرداخت است.
مسئولیت صادر کننده به دو زمان قبل از سررسید و بعد از سررسید تقسیم می شود.
طبق ماده ۲۳۷ ق.ت، اگر براتگیر برات را نكول کند و اعتراض نكول توسط دارنده به عمل آید، دارنده می تواند به صادر کننده مراجعه و تقاضای ضامن یا پرداخت فوری نماید.
صادر کننده می تواند شرط کند که نسبت به نکول برات مسئولیت ندارد زیرا با وجود این شرط هم چنان مسئولیت صادر کننده طبق ماده ۲۴۹ ق.ت، برای پرداخت به قوت خود باقی است.
-
مسئولیت صادر کننده بعد از سررسید
دارنده پس از سررسید برات و مراجعه به براتگیر و اعتراض عدم تأدیه، ظرف ده روز از تاریخ سررسید می تواند مستقیما به صادر کننده مراجعه کند.
مهلت اقامه دعوا عليه صادر کننده به دو حالت تقسیم می شود:
- صادر کننده محل برات را به براتگیر نرسانده باشد: محدودیت زمانی ندارد. عليه چنین صادر کننده ای حتی بدون اعتراض عدم تأدیه و عدم رعایت مواعد می توان اقامه دعوا نمود.
- صادر کننده محل برات را به براتگیر رسانده باشد: محل پرداخت برات ایران باشد، یک تاریخ اعتراض عدم تأدیه. محل پرداخت خارج باشد، دو سال از تاریخ اعتراض عدم تادیه.
نکته: با مراجعه دارنده به صادر کننده بعد از مواعد قانونی، برای حفظ حقوق دارنده اصل بر این است که صادر کننده محل را به براتگیر نرسانده است مگر اثبات خلاف توسط صادرکننده.
نکته: تفاوت مدت زمانی یک سال و دو سال فقط مربوط به محل پرداخت می باشد و فرقی نمی کند محل صدور ایران باشد یا خارج.
بنا به نظر غالب حقوقدانان، قید شرط عدم مسئولیت صادر کننده نسبت به پرداخت وجه برات باطل و بلااثر می باشد زیرا برخلاف مقتضای ذات عمل صدور برات و ماده ۲۴۹ ق.ت می باشد.
مسئولیت ظهرنویسان برات مسئولیت ظهرنویسان برات
مسئولیت ظهرنویسان برات نیز مانند صادر کننده به دو زمان قبل از سررسید و بعد از سررسید تقسیم می شود.
-
مسئولیت ظهرنویسان قبل سررسید
طبق ماده ۲۳۷ ق.ت، اگر براتگیر برات را نکول کند و اعتراض نکول توسط دارنده به عمل آید، دارنده می تواند به صادرکننده مراجعه و تقاضای ضامن یا پرداخت فوری نماید.
صادر کننده می تواند شرط کند که نسبت به نکول برات مسئولیت ندارد زیرا با وجود این شرط همچنان مسئولیت ظهرنویس طبق ماده ۲۶۹ ق.ت، به قوت خود باقی است.
-
مسئولیت ظهرنویسان بعد از سررسید
دارنده پس از سررسید برات و مراجعه به براتگیر و اعتراض عدم تأدیه ظرف ده روز از تاریخ سررسید می تواند مستقیما به هر کدام از ظهرنویسان مراجعه کند.
مهلت اقامه دعوا دارنده عليه ظهرنویسان: محل پرداخت برات ایران باشد، یک سال از تاریخ اعتراض عدم تأدیه. محل پرداخت خارج باشد، دو سال از تاریخ اعتراض عدم تأدیه.
با وجود اختلاف نظر بین حقوقدانان، شرط عدم مسئولیت ظهرنویس نسبت به پرداخت وجه برات صحیح می باشد.
بیشتر بخوانید: چک بلامحل چیست؟
مهلت اقامه دعوی ظهرنویس عليه ظهرنویسان قبلی
طبق ماده ۲۸۸ ق.ت، پس از آن که دارنده به یکی از ظهرنویسان مراجعه نمود و وجه را دریافت کرد، ظهرنویس پرداخت کننده حق خواهد داشت تا به ایادی ماقبل مراجعه کند. مثلا اگر دارنده به ظهرنویس چهارم مراجعه کند، ظهرنویس چهارم می تواند به ظهرنویس سوم، دوم و اول مراجعه کند. مهلت مراجعه مانند حالت قبل همان یک سال و دو سال است اما مبدأ دیگر زمان اعتراض عدم تأدیه نیست. مبدأ شروع مهلت بسته به این دارد که ظهرنویس چگونه وجه را پرداخت کرده باشد. اگر با اقامه دعوا پرداخت کرده باشد مهلت از فردای ابلاغ احضاریه دادگاه شروع می شود و اگر بدون اقامه دعوا پرداخت کرده باشد مهلت از فردای روز پرداخت شروع می شود.
ضمانت اجرای عدم اقامه دعوا در مهلت تعیین شده
طبق ماده ۲۸۹ ق.ت، پس از انقضای مواعد مقرره در مواد فوق دعوای دارنده برات بر ظهرنویس ها و همچنین دعوای هر یک از ظهرنویس ها بر يد سابق خود در محکمه پذیرفته نخواهد شد.
همچنین طبق ماده ۲۹۰ ق.ت، «پس از انقضای مواعد فوق دعوای دارنده و ظهرنویس های برات بر علیه برات دهنده نیز پذیرفته نمی شود، مشروط بر اینکه برات دهنده ثابت نماید در سر وعده وجه برات را به محال علیه رسانیده و در این صورت دارنده برات فقط حق مراجعه به محال علیه خواهد داشت.
بعد از انقضای مهلت یک یا دو سال امکان اقامه دعوا عليه ظهرنویسان وجود ندارد.
اگر صادر کننده وجه برات را به براتگیر رسانده باشد، دارنده بعد از مهلت یک یا دو سال فقط عليه قبول کننده می تواند اقامه دعوا کند اما اگر وجه را نرسانده باشد امکان اقامه دعوا عليه صادر کننده حتی بدون رعایت مواعد نیز وجود دارد.
اگر بعد از مرور زمان یک یا دو سال، دارنده به صادر کننده مراجعه کند، اصل برای صادر کننده وجه یا محل برات را براتگیر نرسانده است مگر آن که صادرکننده خلاف آن را اثبات کند.
نکته: اگر دارنده مبلغ برات را از صادرکننده مطالبه کند، صادر کننده بعد از پرداخت حق رجوع به براتگیر را دارد. در این حالت براتگیر اگر ادعای نرساندن وجه برات را داشته باشد باید ادعای خود را اثبات کند زیرا در رابطه صادر کننده و براتگیر اصل رساندن وجه برات به براتگیر است.
نکته: اگر مواعد اقامه دعوا عليه صادر کننده برات و ظهرنویسان منقضی شود ولی بعد از آن محل برات به هر دلیلی به صادر کننده یا یکی از ظهرنویسان منتقل شود، طبق ماده ۲۹۱ ق.ت، دارنده علیه دریافت کننده وجه حق اقامه دعوا دارد. دلیل حق مراجعه دارا شدن بلاجهت است.
مسئولیت امضاء کنندگان متعدد سند تجاری
اگر وجه برات، سفته و چک را چند صادر کننده، چند ظهرنویس، چند ضامن یا چند براتگیر تعهد کنند اختلاف نظر وجود دارد که مسئولیت اشتراکی است یا تضامنی. مثلا اگر ۳ نفر برات را صادر کنند، در این که دارنده به اندازه کل مبلغ می تواند به هر یک از آنها مراجعه کند یا به هر کدام به اندازه یک سوم اختلاف نظر وجود دارد. قانون نسبت به موضوع ساکت است. در نظرات حقوقدانان و رویه سوالات نیز نظر غالبی وجود ندارد. در مباحث زیر به بررسی نظرات حقوقدانان و رویه سوالات می پردازیم:
-
صادر کننده متعدد
به عقیده دکتر ستوده، در صورت صدور سند تجاری از طرف چند صادر کننده مسئولیت تضامنی است. دکتر کاویانی تصریحی نسبت به نوع مسئولیت چند صادر کننده ندارند اما صادر کنندگان متعدد سند را دارای مسئولیت تضامنی می دانند.
-
ضامن متعدد
در رویه سوالات آزمونهای حقوقی اگر چند ضامن وجود داشته باشند مسئولیت آنها به صورت تضامنی عنوان شده است و دارنده به اندازه تمام مبلغ می تواند به ضامن ها مراجعه کند. همچنین ضامن ها بعد از پرداخت وجه، حق مراجعه به ضامن دیگر را ندارند بلکه باید به مضمون عنه و ایادی ماقبل مراجعه کنند.
-
براتگیر و ظهرنویس
در رویه سوالات و نظرات حقوقدانان تصریحی وجود ندارد. اگر اصل بر مسئولیت اشتراکی باشد به نسبت به همه حق مراجعه وجود دارد اما اگر اصل مسئولیت تضامنی باشد دارنده به اندازه تمام مبلغ حق مراجعه دارد.
ماده۲۵۱ رو به صورت مفهومی و واضح توضیح بدید ممنونم
سلام لطفا بفرمایید کدام قانون
درصورت تعددظهرنویسان نوع مسئولیت آنها چگونه خواهد بود؟؟؟
سلام: مسوولیت آنها تضامنی می باشد