در دنیای سرمایه گذاری روش های مختلفی برای کسب درآمد بیشتر وجود دارد. بورس اوراق بهادار یکی از اجزا و بخش های اصلی بازار سرمایه است که نقش اصلی آن جذب و هدایت پس انداز ها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در جامعه به سوی مسیرهای بهینه است.
امروزه بورس و بازارهای پولی مالی از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند به لحاظ سیستم های اقتصادی روز و پیشرفته هر جامه بشری نیاز به تعاملات اقتصادی بازارهای داخلی و بازارهای خارجی را داراست به همین دلیل است که کشورهای صنعتی و پیشرفته دنیا همواره به دنبال تحولات جدیدی در بازارهای پولی مالی خود هستند.
در این بخش در خصوص اوراق بهادر و انواع آن اطلاعاتی ارائه خواهد شد.
تعریف اوراق بهادار
اوراق بهادار یک نوع دارایی مالی یا نامشهود است. قابلیت نقل و انتقال دارد و دارنده آن دارای حق و حقوق مشخص است.
اگر اوراق بهادار را به زبان ساده‌تر بخواهیم توصیف کنیم، برگه‌هایی که ارزش مالی دارند و شما می توانید آن را خرید و فروش کنید.
در گذشته نه چندان دور، شخص با مراجعه به پس انداز یا با تجمع چند نفر به راحتی می توانستند شروع به یک کار عظیم نمایند ولی در حال حاضر به خاطر اینکه امکان این کار به راحتی فراهم نیست و برای راه اندازی یک بنگاه یا یک کارخانه صنعتی نیاز به سرمایه عظیمی است.
لذا بورس و اوراق بهادار به این منظور ارائه می شود که بتوانند پروژه ای عظیمی را راه اندازی نموده و سود آن در اختیار همگان قرار گرفته و به رونق اقتصادی کشور کمک کند.
انواع اوراق بهادار
اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش تقسیم می شود.
اوراق صاحبان سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه که به تفصیل هر کدام به شرح ذیل می باشد:
۱- اوراق بدهی و انواع آن
اوراق بدهی یا اوراق قرضه اسناد یا اوراق بهاداری هستند که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می شود مبالغ مشخصی (بهره سالانه) را در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص (سررسید) اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
دارنده اوراق مذکور به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و سود آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد.
اینکه چرا به این اوراق، اوراق بدهی گفته می شود، به دلیل ویژگی‌های مختلف این اوراق است.
در درجه اول به این دلیل است که عمدتا شرکت‌هایی که مشکل منابع مالی دارند یا نقدینگی کافی برای انجام کارهایشان ندارند، به جای اینکه از بانک وام بگیرند با انتشار این اوراق به نوعی اقدام به جمع‌آوری نقدینگی سرمایه‌گذاران کرده که اصطلاحاً در علوم مالی به آن تامین مالی جمعی گفته می شود.
متقاضیان اصلی انتشار اوراق بدهی معمولا دولت‌ها هستند و اوراق بدهی دولتی یکی از معتبرترین نوع اوراق بدهی در جهان است که در عین حال ریسک اعتباری کشورها را هم نمایان می کند.
در واقع هرچه اوراق بدهی دولتی یک کشور ارزشمندتر باشد، به معنای این است که اقتصاد و دولت آن کشور از شرایط بهتری برخوردار است.
انواع اوراق بدهی عبارتند از:
- اوراق قرضه: همان‌طور که از اسم این اوراق مشخص است، شما با خرید این اوراق بهادار به نوعی پولتان را به منتشر کننده اوراق قرض یا وام می دهید و در موعدی مشخص علاوه بر اصل پولتان، مبلغی به عنوان بهره که البته از پیش مشخص شده دریافت می کنید.
- اوراق مشارکت: هرگاه شرکت یا نهاد دولتی یا خصوصی به منظور تامین مالی برای انجام پروژه‌ها و طرح های مختلف مانند طرح‌های عمرانی، اقتصادی و… اوراق بهادار با نام یا بی نامی منتشر می‌کنند تحت عنوان اوراق مشارکت، که به صورت عمومی اقدام به فروش آن می کنند. افرادی که این اوراق بهادار را خریداری می کنند به میزان اوراق خود در سود آن طرح یا پروژه سهیم می شوند.
اوراق فرضه اسلامی (صکوک): با توجه به این که دریافت بهره در دین اسلام ربا محسوب می شود، به همین منظور نوعی اوراق بهادار تحت عنوان اوراق فرضه اسلامی یا صکوک منتشر می شود که بر اساس قوانین مورد تایید اسلام منعقد شده و دارای سود ثابت یا شناور است.
اوراق اجاره (صکوک اجاره): گاهی یک نهاد واسط با پول‌هایی که از فروش این نوع از اوراق بهادار (اجاره یا صکوک اجاره) اقدام به خرید یک دارایی مثلا ملک می‌کند و بعد آن را در اختیار شرکت یا نهاد درخواست کننده قرار می دهد.
اوراق خزانه (اسلامی): گاهی دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال انجام کاری نقدینگی لازم را ندارد. به همین منظور اوراق بهاداری منتشر می‌کند تحت عنوان اسناد خزانه اسلامی با سررسید مشخص مثلا یک سال، به این صورت که مثلا تا یک سال آینده پولت پرداخت می شود.
۲- اوراق مشتقه و انواع آن
قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) یا مالی می گیرند. دارایی پایه می تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
اوراق مشتقه در واقع نوعی اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می شوند، بستگی دارد.
خود مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می شود.
رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت اند از سهام، طلا، کالاها، ارز، شاخص های بازار و…
اوراق مشتقه به طور کلی یا در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می شوند.
اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بورس استاندارد سازی شده‌اند.
اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه‌های استاندارد دارند.
انواع اوراق مشتقه عبارتند از:
- قرارداد سلف: قراردادی است بین خریدار و فروشنده که به هنگام عقد قرارداد، خریدار ملزم است کل مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند.
- قرارداد آتی: در این قرارداد مقدار دارایی، قیمت دارایی و همچنین زمان تحویل بر اساس استانداردهای تعیین شده است. البته وقتی می گوییم قرارداد منظور همان توافق طرفینی است که بورس کالا به نوعی امین این توافق محسوب می شود و یک قرارداد کاغذی نیست.
- قرارداد اختیار معامله: این قرارداد به این صورت است که مثلا شما ۱۰۰۰ سهم از شرکتی را دارید و می خواهید آن را به فردی دیگر بفروشید. منتهی تاریخ تحویل سه ماه آینده خواهد بود.
۳- اوراق سهام
سهام متداول‌ترین ورقه بهادار محسوب می شود. سهام، دارای ارزش اسمی بوده و تعداد آن برای هر شرکت، بسته به میزان سرمایه آن شرکت متغیر است. ارزش اسمی هر سهم عادی در بورس اوراق بهادار برابر با ۱۰۰ تومان یا ۱۰۰۰ ریال است.
تعداد سهام عادی هر شرکت نیز حاصل تقسیم سرمایه آن بر ارزش اسمی هر سهم است.
سهام عادی یک نوع دارایی مالی است که نشان‌دهنده مالکیت صاحب آن در یک شرکت است.
گفتنی است سهامداران صاحب سود سهام سالیانه، دارای حق رای در مجامع آن شرکت و برخوردار از منافع افزایش یا کاهش قیمت سهام هستند.
برخلاف دارندگان اوراق بدهی که عموماً فقط سود و ارزش اسمی دریافت می کنند، دارندگان سهام قادر هستند تا از سود سهام خود منفعت کسب کنند. انواع سهام عبارتند از:
سهام عادی: رایج‌ترین برگه اوراق بهادار، سهام عادی است که در بورس اوراق بهادار معامله می شود. سهام دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی در ایران ۱۰۰ تومان است اما ارزش بازاری همان قیمتی است که سهام معامله می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می شود. شما بابت خرید سهام عادی سود ثابت نخواهید داشت.
- سهام ممتاز(ترکیبی): سهام ممتاز، اوراق بهاداری است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی یکسری مزایای مازاد دارد. این امتیازها باید با تایید سایر سهامداران در مجمع شرکت تصویب شود.
- سهام جایزه: گاهی اوقات شرکتی از یکی از راه‌های افزایش سرمایه (محل سود انباشته و یا تجدید ارزیابی دارایی) اقدام به افزایش سرمایه می کند.
- سهام با نام و بی نام: اگر هنگام خرید سهام شرکتی، نام مالک آن یا در اصل خریدار آن در ورقه سهم یا در دفتر سهام شرکت، ثبت شده باشد به آن نوع سهام با نام می گویند. اما اگر اسم فرد ثبت نشود، تنها برگه سهام را به خریدار می دهند. سهام بی نام در وجه حامل صادر می شود که البته قابلیت انتقال دارد. با نام بودن سهام امکان ارتباط میان شرکت و صاحبان سهام را آسان‌تر می کند.
- سهام نقدی و غیر نقدی: اگر شما در ازای خرید سهام شرکتی پول نقد پرداخت کنید سهام نقدی و در صورتی که برای خرید به جای پول نقد از دارایی دیگری مثل زمین، ملک و … استفاده کنید، سهام غیر نقدی می گویند.
نتیجه گیری
اگر اوراق بهادار، برگه‌هایی هستند که ارزش مالی دارند و قابلیت خرید و فروش دارند.
انواع اوراق بهادار عبارتند از:
- سهام.
- اوراق.
- مشتقه.
- اوراق بدهی.
در واقع وقتی می گوییم اوراق بهادار یک دارایی نامشهود و نامحسوس است، یعنی هر فردی دو نوع دارایی دارد یکی دارایی‌های مشهود و دیگری نامشهود.
دارایی مشهود همان طور که از نام آن پیداست به صورت فیزیکی ملموس و قابل رویت است مثل وسایل نقلیه، مسکن و… اما در مقابل دارایی که به صورت فیزیکی ملموس نیست را دارایی‌های نا مشهود یا مالی می گویند.
مانند سرقفلی، برند، اوراق بهادار و…
سوالات متداول
حقوق صاحبان سهام یکی از انواع اوراق بهادار است.
این قرارداد مانع از نوسان‌های شدید در آینده می شود. مزیت بعدی این است که شما با سرمایه کم می توانید سرمایه‌گذاری کنید و سود لازم را کسب کنید و به نوعی هم از نزول و هم صعود قیمت در آینده سود ببرید.
قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده برای مدت مشخص، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص به نسبت تعیین شده، معاوضه کنند. این نوع قرارداد یک نوع قرارداد پایاپای است. پس از پایان قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها بر می گردد.
