عقد عاریه ای چیست و نمونه قرارداد عقد عاریه

در قانون مدنی ما به طرق و انواع مختلفی می توان اموال خود را به صورت موقتی به شخص یا اشخاصی واگذار نمود واز محل و عواید آن استفاده و بهره برد.

در این خصوص می توان به عقود و قراردادهایی همچون، اجاره، عقد موجد حق انتفاع، قرض، عاریه، مضاربه و…

اگرچه هدف و ماهیت اصلی همه ی عقود اشاره شده، ظاهرا مشترک می باشد اما هریک از عقود اشاره از قواعد و قوانین منحصر به خود بهره مند می باشد.

در این نوشتار قصد داریم به عقد عاریه، شرایط و مقررات حاکم بر این عقد بپردازیم.

عقد عاریه ی چیست؟

کلمه ی عاریه ی در لغت به معنای قرضی و مصنوعی می باشد و در اصلاح حقوقی نیز همانند با مفهوم لغوی خود می باشد.

ماده ی ۶۳۵ قانون مدنی، عقد عاریه را این گونه تعریف نموده است:

عاریه عقدی است که به موجب آن، یکی از طرفین عقد به دیگری اجازه می‌دهد از عین مال او به رایگان استفاده نماید. عاریه ‌دهنده، معیر و عاریه‌ گیرنده، مستعیر نامیده می‌شود.

اوصاف و موضوع عقد عاریه چیست؟

اولین موضوعی که در تشریح و وصف هر نوع عقد یا قراردادی می بایست بیان شود بحث لازم یا جایز بودن عقد می باشد.

قرارداد یا عقود لازم؛ به قرارداد هایی گفته می شوند که هیچ یک از طرفین قرارداد نمی توانند آن را یک طرفه و بدون رضایت طرف دیگر فسخ و برهم بزنند مگر اینکه قانون این اجازه و حق فسخ یک طرفه را برای یکی از طرفین قرارداد به وجود آورده باشد.

برای مثال اگر بعد از انعقاد قرارداد فروش ملک، خریدار ورشکست شود و ملک همچنان تحت تصرف و مالکیت خریدار باشد، از آنجایی که ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی از مداخله در کلیه ی امور مالی خود ممنوع می باشد، چنانچه بهای ملک هنوز به فروشنده ی ملک پرداخت نشده باشد، وی می تواند بدون نیاز به توافق با خریدار ورشکسته، قرارداد را فسخ نماید.

یا ممکن است شخصی ملک مشاعی خود و برادرش را بدون اجازه وی به شخصی منتقل نماید، سپس برادر وی پس از اطلاع از این موضوع، با این معامله مخالفت و آن را تنفیذ نمی نماید که در این صورت معامله نسبت به سهم فروشنده صحیح و نسبت به سهم برادر وی باطل می باشد، حال با به وجود آمدن چنین وضعیتی، اگر خریدار از این موضوع که مال تماما متعلق به خریدار نبوده در هنگام انعقاد قرارداد مطلع بوده باشد، می تواند کلا معامله را بدون رضایت فروشنده فسخ نماید.

اما در قرارداد های از نوع جایز، طرفین هر موقع که مایل باشند می توانند اقدام به فسخ آن نمایند و رضایت طرف دیگر نیز شرط نمی باشد. قرارداد هایی نظیر وکالت، ودیعه، هبه ، مضاربه و…

جدای از این موضوع، کلیه ی قرارداد های جایز با فوت یا جنون هریک از طرفین معامله از بین خواهند رفت حتی اگر یکی از طرفین با فوت طرف دیگر قرارداد، تصمیمی بر فسخ و از بین بردن قرارداد نداشته باشد.

حال که با عقود لازم و جائز آشنا شدیم، باید بیان داشت که؛ مطابق با ماده ی ۶۳۸ قانون مدنی، عقد عاریه یک عقد جائز محسوب می شود و بنابراین به راحتی و حتی با فوت و جنون هریک از طرفین فسخ خواهد شد.

در خصوص موضوع عقد عاریه باید به این موضوع اشاره داشت که:

اولا نوع مالی که شخصی به شخص دیگر جهت استفاده و مصرف عاریه می نماید نباید با استفاده از بین برود. برای مثال یک ماشین با استفاده از بین و تلف نخواهد شد درحالی که مواد غذایی با استفاده از آنها از بین خواهند رفت.

ثانیا منفعت و استفاده ی طرفین از مال عاریه می بایست مشروع و عقلانی باشد.

برای مثال عاریه دادن ماشین به قصد جابه جایی و توزیع مواد مخدر یک امر غیرقانونی و غیر شرعی می باشد.

مسئولیت در عقد عاریه

هر عقد و قراردادی به محض انعقاد تعهدات و مسئولیت هایی را برای طرف مقابل خود به وجود خواهد آورد.

در عقد عاریه اصلی ترین تعهد عاریه گیرنده، تعهد به حفظ مال در نتیجه استفاده می باشد اما اگر در نتیجه ی استفاده از مال، مال تلف و یا خسارتی به آن وارد شود، عاریه گیرنده مسئول نخواهد بود مگر اینکه در نگه داری و استفاده ی از مال عاریه کوتاهی و یا مرتکب تقصیری شده باشد.

این موضوع با یک استثناعی مواجه می باشد؛ مطابق با ماده ۶۴۴ قانون مدنی، اگر موضوع و مال عاریه طلا و نقره باشد و مال تلف و یا خسارتی وارد شود، عاریه گیرنده در هر صورت حتی اگر در نگه داری و استفاده از مال نیز کوتاهی نکرده باشد مسئول و متعهد به جبران می باشد.

اما مسئولیت دیگر عاریه گیرنده در قبال عاریه دهنده، مسئولیت پرداخت مخارج لازمه برای استفاده از مال عاریه می باشد.

برای مثال اگر شخصی ماشین خود را به شخصی عاریه دهد، عاریه گیرنده می بایست هزینه بنزین ماشین را نیز پرداخت نماید.

در خصوص مخارج نگه داری از مال نیز قانون مدنی، این موضوع را به عرف واگذار نموده است که البته طرفین نیز می توانند هر توافقی در این زمینه به عمل آورند.

تفاوت عقد عاریه با عقد قرض

عقد قرض و عاریه بسیار از نظر مفهوم و کارکرد شبیه به یکدیگر می باشند. اما قانون مدنی برای این دو تفاوت هایی قائل شده است؛

همانطور که اشاره شد عاریه یک عقد جائز می باشد درحالی که عقد قرض یک عقد لازم می باشد.

نوع مال در عقد عاریه می بایست مالی باشد که با استفاده تلف نشود درحالی که در عقد قرض محدودیتی در این باره وجود نخواهد داشت.

در عقد قرض، مالکیت مال به قرض گیرنده منتقل می شود و وی موظف است مثل مال را به قرض دهنده برگرداند درحالی که در عاریه، صرفا عاریه گیرنده می تواند مدتی از مال استفاده نماید و می بایست عین مال عاریه را به عاریه دهنده برگرداند. 

نمونه قرارداد عاریه

در خاتمه ی بحث و به جهت آشنایی بیشتر با عقد عاریه، یک نمونه قرارداد عاریه در متن قرار داده خواهد شد.

۱– طرفین قرارداد

معیر(عاریه دهنده) خانم / آقای ………………….. فرزند ………………….. به شناسنامه شماره …………… کد ملی ……….. صادره از ………… متولد …………… تلفن ثابت …………. تلفن همراه ………….. ساکن ………………

مستعیر(عاریه گیرنده) خانم / آقای : ………………………….. فرزند ………………….. به شناسنامه شماره …………… کد ملی ……….. صادره از ………… متولد …………… تلفن ثابت …………. تلفن همراه …………..ساکن ………………

۲– مورد قرارداد

یک دستگاه خودرو با مشخصات ………….. به شماره پلاک …………متعلق به معیر، سالم و با …..کیلومتر کارکرد به …… مستعیر جهت ……… عاریه داده می شود.

۳–مدت قرارداد

از تاریخ ……. به مدت …… ماه / سال، که امانت گذار در هر حال حق رجوع دارد و عاریه گیرنده نیز متعهد گردید هر گاه رد مال عاریه مطالبه شود نسبت به تحویل آن اقدام نماید.

تبصره۱: امانت گذار فعالیت عاریه گیرنده را در مقاطع زمانی مختلف مورد ارزیابی قرار می دهد و چنانچه فعالیت وی بنا به تشخیص عاریه دهنده قابل توجه و رضایت بخش نباشد می تواند مدت را خاتمه دهد.

۴-شرایط قرارداد

۱- ترتیب حفظ مال مورد عاریه و هر نوع هزینه مربوط به سرویس، تعمیر و نگهداری آن طبق متعارف و معمول با عاریه گیرنده بوده و در عین حال می تواند هر تغییری را که برای حفظ مال مورد عاریه لازم بداند با اطلاع مالک اعمال نماید .

۲- چنانچه عاریه گیرنده موجب تعدی و تفریط مال مورد عاریه گردد ضامن تلف یا نقصان مال مورد عاریه می باشد .

۴- عاریه گیرنده، حق استفاده از مال مورد عاریه غیر از جهت درج شده در قرارداد را نخواهد داشت که این مورد توسط گزارش بازرس و نماینده مالک  ملاک عمل بوده و در هر صورت مورد پذیرش امین خواهد بود.

۵- هر نوع منافع احتمالی حاصله از مورد عاریه متعلق به مالک و عاریه دهنده است که باید به او تحویل گردد .

۶- واگذاری موضوع این قرارداد از طرف مالک، برای عاریه گیرنده ایجاد حقی نخواهد کرد.

۷- اقامتگاه قانونی طرفین همان است که در صدر این قرارداد بیان شده و ارسال کلیه اوراق اداری و قضایی و نامه های سفارشی به نشانی های مذکور انجام و معتبر خواهد بود، مگر اینکه تغییر اقامتگاه حداقل یک هفته قبل کتباً به اطلاع طرف مقابل برسد.

۸- مکان اجرای این قرارداد با توجه به موقعیت مکانی معرفی شده واقع در….. می باشد.

نتیجه گیری

در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ عاریه یک نوع عقد جائز می باشد که به موجب آن، یکی از طرفین عقد به دیگری اجازه می‌دهد از عین مال او به رایگان استفاده نماید.

عاریه ‌دهنده، معیر و عاریه ‌گیرنده، مستعیر نامیده می‌شود.

در عاریه، عاریه گیرنده متعهد به حفظ و استفاده ی متعارف از آن می باشد و در صورتی که مال موضوع عاریه تلف شود در صورتی مسئول خواهد بود که در حفظ و نگه داری مال کوتاهی یا قصوری مرتکب شده باشد.

سوالات متداول